ایفای ناروا

با بررسی نهاد ایفای ناروا و آثار ناشی از آن در نظام حقوقی ایران همراه شما هستیم.

نهاد ایفای ناروا 

بطور کلی افراد در روابط مالی و حقوقی خود با یکدیگر به دنبال تحقق انگیزه­ های خود می‌ باشند، در نتیجه برای رسیدن به این هدف با یکدیگر قرارداد منعقد می­ کنند. با انعقاد قرارداد، تعهدات نسبت به طرفین ایجاد می‌ شود و باید به تعهدات ناشی از این اعمال براساس شرایط مندرج در عقد پایبند باشند.

ایفای دین عملی است، که اشخاص به حکم قانون ملزم به اجرای آن می‌ باشند، ولی این ایفا می‌ تواند بسته به شخصیت طرف معامله و یا طرف قرارداد متفاوت باشد؛ چرا که افراد در برابر اشخاص معینی خود را ملزم به پرداخت می­دانند و قانون هم همین را مورد تایید می­داند.

گاه اتفاق می­ افتد که شخص به موجب عقد معوض و یا غیر معوضی که به طرف مقابل می­کند، در شخصیت طرف مقابل که باید به او پرداخت کند، دچار اشتباه می­ گردد و به شخص دیگری که محق نمی­ باشد مورد را تسلیم آن می­کند که این خود در قانون و عرف حقوقی ایفای ناروا نام دارد و از زمان پرداخت آن قوانین مربوط به الزامات خارج از قرارداد می باشد، حکم فرما خواهد بود.

از شایع ­ترین و کاربردی­ ترین مباحث حقوق خصوصی، مبحث ایفای ناروا است، که قانونگذار در قانون مدنی برای آن ضمانت اجرا پیش‌ بینی کرده است. در حقیقت ایفای ناروا در مباحث مربوط به الزامات خارج از قرارداد می­ باشد.

ایفای ناروا

ایفای ناروا یکی از تاسیس­ های در علم حقوق است و به این معنی­ که؛«شخصی بدون وجود حق و دلیل قانونی، مالی به دیگری بپردازد.» در واقع، ایفا درست جایی معنا پیدا می‌ کند که دینی وجود داشته باشد و شخصی به دیگری مدیون باشد و اقدام به تادیه دین خود نماید. ایفای ناروا را می­توان چنین بیان داشت که؛”وفا کردن و حق کسی را­ تمام و کمال پرداختن، بدون این­که شخص حق و دلیل قانونی برای این حق دریافتی داشته باشد.”

برای مثال شما مبلغی را با این تصور که به دوست خود بدهکار و مدیون هستید پرداخت می­ کنید، اما بعد متوجه می­ شوید که به دوست دیگری بدهکار بوده­ اید یا هرگز به کسی بدهکار نبوده ­اید، پسرعموی شما، بدهی­ تان را بدون اطلاع شما پرداخت کرده باشد و شما بدون این­که در برابر شخص اول مدیون باشید به ایفای دین در برابر او پرداخته­ اید.

جهت دریافت مشاوره در حوزه نهاد ایفای ناروا با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهر پارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.

ارکان تحقق ایفای ناروا

شرط تحقق ایفای ناروا در صورتی است که سه شرط ذیل در پرداخت دین به کسی که محق نبوده، وجود داشته باشد که این شروط عبارتند از؛

• مالک مال را به­ عنوان ایفای دین به گیرنده تسلیم کند

اگر شخص بر مالی که دیگری به عنوان وفای به عهد به او پرداخته تسلط پیدا کند ایفای ناروا محقق می‌ شود. پس تسلیم مال، باید به عنوان وفای به ­عهد باشد. یعنی شخص تادیه ­کننده با گمان بدهکاری و دین اقدام و در صورتی­ که شخصی مال را به عنوان قرض یا امانت به دیگری بدهد، نمی‌ تواند نسبت به پس گرفتن آن مال را تحت عنوان ایفای ناروا تقاضای استرداد بدهد.

• پرداخت دین ناروا باشد

زمانی پرداخت مال موجب تحقق ایفای ناروا است که دهنده‌ آن مال، مدیون و بدهکار گیرنده‌ مال نباشد. در این‌ صورت ایفا ناروا خواهد بود و اگر دهنده‌ مال مدیون نبوده باشد، ادای دین به گیرنده ناروا خواهد بود و در مواردی ممکن است که دینی وجود داشته باشد، اما به دلیلی از بین­ رفته باشد و اگر که پرداخت دین پس ­از، از بین رفتن دلیل آن صورت بگیرد، ایفایی که شکل گرفته ناروا محسوب می­ شود. برای مثال موردی که شخص ثالثی دین مدیون را می‌ پردازد و مدیون بدون اطلاع از پرداخته‌ شدن دینش، دوباره آن را می‌ پردازد که پرداخت دوم ایفای ناروا خواهد بود.

نکته: اگر دهنده‌ مال مدیون باشد اما موعد پرداخت دینش نرسیده باشد و به اشتباه زودتر از موعد دینش را ادا کند، می‌ تواند تحت عنوان ایفای ناروا مال پرداخت شده را مسترد نماید.

نکته: چنانچه مدیون بیش از مقدار بدهی‌ اش به طلبکار بپردازد، نسبت به میزان اضافه، ایفا ناروا است و پرداخت‌ کننده (مدیون) می‌ تواند آن را پس بگیرد.

• اشتباه در پرداخت دین

باید توجه نمود که اشتباه پرداخت‌ کننده شرط تحقق ایفای ناروا نیست، بلکه هر پرداختی نشان‌ دهنده‌ وجود بدهی است که دهنده‌ مال برای باز پس ­گیری مال خود، باید عدم وجود بدهی را ثابت نماید. پس اگر ایفای ناروا بر اثر اشتباه دهنده‌ مال رخ بدهد او باید اشتباه خود در پرداخت را ثابت کند، تا عدم وجود دین معلوم شود چرا که اشتباه در پرداخت نشان‌ دهنده‌ این است، که دهنده‌ مال قصد پرداخت‌ دین خود یا دین شخص دیگر را نداشته است.

• اکراه در پرداخت دین

لازم به ذکر است که اکراه پرداخت‌ کننده دین نیز شرط تحقق ایفای ناروا نیست. چرا که هر پرداختی نشان‌ دهنده‌ وجود بدهی است که دهنده‌ مال برای باز پس ­گیری مال خود، باید عدم وجود بدهی را ثابت نماید. پس اگر ایفای ناروا بر اثر اکراه دهنده‌ مال رخ بدهد، او باید اکراه خود در پرداخت ثابت کند، تا عدم وجود دین معلوم شود. چرا که اکراه در پرداخت به دلیل معیوب بودن قصد وی، نشان‌ دهنده‌ این است که دهنده‌ مال قصد پرداخت‌ دین خود یا دین شخص دیگر را نداشته است.

• تدلیس در پرداخت دین

همچنین اگر در اثر تدلیس و فریب پرداختی‌ نسبت به دینی که وجود ندارد صورت بگیرد، دهنده مال برای باز پس­ گیری مال خود بایستی تدلیس گیرنده یا شخص ثالثی که سبب فریب وی در ایفای دینی که وجود نداشته را ثابت نماید. تدلیس همچون اشتباه و اکراه شرطی برای تحقق ایفای ناروا نیست، زیرا هر پرداختی نشان‌ دهنده‌ وجود بدهی است، که دهنده‌ مال برای باز پس ­گیری مال خود، باید عدم وجود بدهی را ثابت نماید تا موجبی ‌شود برای دهنده‌ مال حق استرداد مال ایجاد شود.

پس در صورتی ­که پرداخت‌کننده مال در نتیجه‌ اشتباه، اکراه یا فریب و حیله‌ دیگری به او پرداخت نماید، می‌ تواند چیزی را که داده است تحت عنوان ایفای ناروا پس بگیرد.

جهت دریافت مشاوره در حوزه نهاد ایفای ناروا با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهر پارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.

مصادیق ایفای ناروا

ایفای ناروا در سه مورد مصداق دارد،که در ذیل به آن­ ها اشاره خواهد شد؛

• دین به شخص دیگری غیر از طلبکار پرداخت شود.
• دین از جانب شخصی غیر از مدیون پرداخت شود.
• شخص بدون این­که دینی وجود داشته باشد، اقدام به پرداخت آن می­کند.

مخارج مال در ایفای ناروا

تکلیف مخارج مربوط به مالی که به عنوان ایفای ناروا تسلیم شده است در مورد مخارج مابین گیرنده عالم و جاهل تفاوت وجود دارد، به نحوی­ که اگر گیرنده عالم باشد و مخارجی برای مال کرده باشد و قیمت مال بالا رفته باشد، آن مخارج به او مسترد نخواهند شد و در صورتی که اگر گیرنده جاهل باشد مخارج به وی مسترد می ­شود. چرا که مال دست گیرنده است و در حالی­ که در مالکیت مالک است، بنابراین در ایفای ناروا هیچ­گونه انتقال مالکیتی صورت نگرفته است و گیرنده میبایست مال را به مالک بازگرداند.

نکته: گیرنده برای مال مخارجی کرده باشد و عالم باشد، نمی‌ تواند مخارج را پس بگیرد (قاعده اقدام) اما اگر گیرنده جاهل باشد می‌ تواند مخارج را پس بگیرد چرا که علی ­الاصول مخارج هر مال با مالک آن مال است.

اثبات ناروا بودن ایفا

دهنده‌ مال می‌ تواند مال خود را از گیرنده پس ­گیرد چراکه هر کس مالی به دیگری بدهد ظاهر در عدم تبرع است. بنابراین اگر کسی چیزی به دیگری بدهد، بدون این‌ که مقروض آن چیز باشد می‌ تواند استرداد کند. اگر شخصی تصور کند به دیگری بدهکار است و بابت بدهی‌ اش مالی به او بدهد، گیرنده‌ مال نمی‌ تواند به ناروا آن را تصاحب نماید و باید آن را به دهنده‌ مال پس بدهد. برای استرداد چنین مالی لازم است دهنده‌ مال ناروا بودن پرداخت را اثبات نماید.

در صورتی ­که گیرنده‌ مال مدعی بخشیدن مال شود، باید آن را اثبات نماید، زیرا به‌ موجب بخش نخست این ماده کسی که مدعی بخشش مال است باید این امر را اثبات نماید. همچنین در صورتی­ که دریافت‌ کننده مال پرداخت‌ شده را تادیه‌ دین از سوی مدیون بداند، در این‌­ صورت پرداخت‌ کننده باید ثابت نماید که پرداخت ناروا بوده است. مطابق رویه‌ دادگاه‌ ها نیز پرداخت‌ کننده باید عدم استحقاق گیرنده را ثابت نماید.

جهت دریافت مشاوره در حوزه نهاد ایفای ناروا با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهر پارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.

الزام­ های ناشی از ایفای ناروا

اگر ایفای ناروا صورت گیرد، گیرنده‌ و دهنده‌ مال ملزم به انجام اموری هستند که در ذیل به آن‌ ها اشاره می‌ شود؛

الزام‌ های گیرنده

بعد از آن‌ که شخصی به‌ ناروا مالی را از دیگری گرفت، دو الزام برایش به وجود می‌ آید.

• الزام به استرداد مال

پس از تحقق ایفای ناروا و تسلط شخص بر مالی که استحقاق آن را ندارد گیرنده‌ مال ملزم به برگرداندن مال به مالک آن مال است. در صورتی­ که مال پرداخت‌ شده مقداری پول باشد، گیرنده‌ مال ملزم است همان مقداری که دریافت نموده پس بدهد. در صورتی­ که آنچه پرداخت‌ شده مالی غیر از پول باشد، گیرنده‌ مال ملزم است همان مال را مسترد نماید؛ چه آن مال، مال قیمی یا مثلی باشد و در صورتی­ که آن مال از بین­ رفته باشد، گیرنده باید مثل آن مال را در صورت مثلی بودن و یا قیمت آن را در صورت قیمی بودن مال بپردازد. در مورد این الزام هیچ تفاوتی وجود ندارد که گیرنده‌ مال با آگاهی از عدم استحقاق خود مال را دریافت نموده باشد و یا نا آگاه باشد و به اشتباه مال را بگیرد. زیرا آن­چه در این موارد اهمیت دارد برگرداندن مال به مالکش است.

• الزام به جبران منافع مال

کسی ­که ‌مال را گرفته است، علاوه ­بر این‌ که باید خود مال را پس بدهد، ملزم به جبران منافع مال نیز می‌ باشد، چون در مدتی که او مال را بدون استحقاق در اختیار داشته، مالک از منافع آن مال محروم شده است. لازم به ذکر است که مبنای الزام گیرنده‌ مال به استرداد اصل مال و عوض منافع آن، تسلطی است که او بدون وجود حق بر مال دیگری پیدا کرده است و آن‌ چه موجب مسئول بودن گیرنده‌ مال است، استفاده از منافع مال نیست بلکه به‌دلیل تسلط نامشروع او بر آن مال می‌ باشد. همچنین در مورد مسئولیت گیرنده‌ مال نسبت به اصل مال و منافع آن باید دانست که حتی در صورتی­ که مال در نتیجه‌ حوادث قهری مانند: زلزله و یا سیل از بین برود باز هم گیرنده‌ مال مسئول جبران خسارت است.

نکته: قانون بین دریافت‌ کننده‌ با حسن‌ نیت و دریافت‌ کننده‌ با سوء نیت تفاوت قائل شده است.

الزام دهنده‌ مال

اگر گیرنده‌ مال با آگاهی از عدم استحقاق خود، مال را دریافت نماید، نمی‌ تواند مخارجی را که برای نگهداری مال متحمل شده از مالک مطالبه نماید، اما در صورتی ­که گیرنده‌ مال به اشتباه خود را مستحق دریافت مال می‌ دانسته و برای حفظ و نگهداری آن مال هزینه‌ هایی کرده باشد، مالک ملزم به پس دادن این هزینه‌ ها به گیرنده‌ مال جاهل به عدم استحقاق خود است و صاحب مال باید از عهده‌ مخارج لازمه که برای نگهداری آن شده است برآید، مگر این­که متصرف به عدم استحقاق خود آگاه بوده باشد.

ارتباط ایفای ناروا با معامله فضولی

در خصوص فروش مالی که به واسطه ایفای ناروا به گیرنده تسلیم شده اگر گیرنده جاهل باشد، معامله فضولی تحقق یافته است. لازم به ذکر است اگر گیرنده در ایفای ناروا چه جاهل باشد و یا عالم باشد، مال را به فروش برساند معامله فضولی است. در نتیجه معامله غیرنافذ می­ باشد.

تاثیر ایفای ناروا در معامله ­های گیرنده، نسبت به مال

اگر شخصی از روی عمد و به اشتباه مالی را که متعلق به خودش نبوده است، به هر عنوانی دریافت کند، مالک آن نخواهد شد. پس در صورتی ­که گیرنده معاملاتی نسبت به مالی که ب­طور ناروا به او پرداخت شده انجام دهد، معاملات او فضولی خواهد بود. به ­عبارت دیگر دهنده‌ مال به ­عنوان مالک می‌ تواند چنین معامله‌ ای را رد نماید و مال خود را پس بگیرد. همچنین مالک می‌ تواند معامله‌ فضولی را قبول نموده و عوض مال خود را بگیرد.

مسئولیت شخصی که مال را بدون داشتن حق دریافت کرده است

از شرایط ایفای ناروا این است که یک نفر تصور می­کند، به دیگری مدیون است یا اشتباه می­کند به دیگری مدیون است و یا از روی اجبار مالی را به دیگری تسلیم می­کند. وجود دو شخص در مقابل یکدیگر از شرایط ایجاد ایفای ناروا است. یک شخص که مالک مال است و مال را به اشتباه یا از روی اجبار به دیگری تسلیم می­کند، که در مقابل مالک، شخصی قرار دارد که مال را از مالک دریافت کرده است که گیرنده در فرض قانون یا می‌ تواند به وجود عدم دین جاهل باشد یا عالم، گیرنده عالم می­داند که حق دریافت مال را ندارد و گیرنده جاهل نمی­داند که حق دریافت مال را ندارد.

کسی که مالی را بدون حق دریافت کرده باشد، چه جاهل باشد و چه عالم، مثل غاصب که ید او ضمانی است و در هر حال مسئول تلف و نقص و خسارات و عیب عین و منفعت مال است. پس گیرنده اعم از عالم یا جاهل به هر حال مسئول مال است و هرگز نمی‌ تواند به قوه ­قاهره استناد نماید.

آگاهی و یا عدم آگاهی گیرنده به عدم استحقاق خود تاثیری در فضولی بودن معامله ندارد و معامله در هر حال فضولی محسوب می‌ شود، زیرا گیرنده نسبت به مال شخص دیگری (دهنده‌ مال) معامله نموده است. حتی گیرنده‌ مال با آگاهی از عدم استحقاق خود مال را بفروشد باز هم معامله فضولی است وکسی‌که مال دیگری را در تصرف دارد، در حالی‌ که استحقاق تصرف در این مال را ندارد مانند غاصب، ضامن خود مال و منافع آن است.

جهت دریافت مشاوره در حوزه نهاد ایفای ناروا با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهر پارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.