نفقه زوجه و ترک انفاق

در هر رابطه زناشویی، زن و شوهر به حکم قانون وظایفی نسبت به یکدیگر دارند که اگر چه این وظایف با توجه به ذات و اصل ازدواج، عاطفی است ولی در کنار این وظایف، تعدادی تعهدات مالی هم وجود دارد، که به موجب آن باید از جانب شوهر پرداخت گردد.

زن در قوانین اسلام از فراهم کردن موجبات مادی و نیازهای مادی و ضروری زندگی معاف است و حتی غنی بودن و تمکن مالی زن این وظیفه و تعهد را بر عهده زن قرار نمی‌دهد.

با توجه به قوانین خانواده که از اسلام اقتباس شده است، یکی از تعهدات مالی مرد پس از ازدواج، پرداخت نفقه می‌باشد و نفقه شامل تامین نیازهای ضروری زندگی از جمله، خوراک، پوشاک، مسکن و ملزمات سلامتی هم می‌باشد.

چون به حکم قانون، ریاست خانواده از خصایص شوهر می‌باشد؛ تعهد پرداخت نفقه هم به عهده او می‌باشد.

در صورتی که مرد این تعهد را ایفا نکند به حکم قانون ملزم و حتی ممکن است بسته به شرایطی تحت پیگرد قانونی و کیفری قرار بگیرد.

برای روشن شدن بهتر موضوع باید به سوالات مربوطه در زمینه‌ ترک انفاق پاسخ داده شود که این سوالات به شرح ذیل می‌باشد:

• نفقه چیست؟
• مصادیق نفقه چه چیزی می‌باشد؟
• شرایط پرداخت نفقه چیست؟
• ماهیت جرم ترک انفاق چیست؟
• شرایط تحقق جرم ترک انفاق چیست؟
• شرایط اقامه ی دعوی کیفری ترک انفاق چیست؟

در این مقاله مطالبی را به طور مختصر در مورد ترک انفاق توسط موسسه‌ی حقوقی و داوری بین‌المللی طلیعه عدالت و مهر پارسیان ارائه می‌شود تا بتواند راهنمای شما عزیزان در زمینه‌ی مورد بحث باشد.

گروه وکلای مهر پارسیان با مدیریت دکتر محمدرضا مهری وکیل پایه یک دادگستری و با مشاوره مستقیم ایشان در امور تخصصی حقوق خانواده و وکالت خانواده، در خدمت هموطنان می‌باشد.

نفقه

نفقه در لغت به معنی هدیه کردن و بخشیدن است و در تعریف حقوقی نفقه عبارت است: تعهد مالی شوهر به تامین مایحتاج و فراهم کردن نیازهای ضروری زن و فرزندان و نزدیکان واجب النفقه می‌باشد؛ مانند تهیه خوراک، پوشاک، مسکن و ملزومات بهداشتی و… که این تامین باید در حد عرف و به صورت متعارف باشد تا نیازهای معاش خانواده به طور کامل برطرف گردد.

در پرداخت نفقه اقارب یا نزدیکان، که واجب النفقه می‌باشند، در اولویت دوم هستند، یعنی اینکه هرگاه درآمد مرد برای تامین مخارج ضروری زندگی زن و فرزندان و هم اقارب کافی نباشد، اولویت با زن و فرزندان می‌باشد و اگر قادر به پرداخت نفقه آنان نبود در نتیجه تعهد مالی بر او بار نیست.

مصادیق نفقه

فلسفه وضع نفقه برای مرد و زن به این دلیل است که مرد به عنوان رئیس خانواده بتواند حداقل رفاه و امکانات را برای همسر و فرزندان خود فراهم کند و بسته به شرایط و مقتضی عرف، مصادیق نفقه هم متفاوت خواهد بود.

با توجه به اینکه مرد متعهد به تامین حداقلی وسایل برای زندگی مشترک می‌باشد و تامین این مایحتاج ذمه (عهده) او را آزاد می‌کند؛ در قانون مدنی ایران مواردی که مرد باید به عنوان نفقه مایحتاج را فراهم کند، ذکر شده است.

شرایط پرداخت نفقه

همان طور که مطرح شد مرد با ازدواج متعهد به پرداخت نفقه، می‌شود و این تعهد مالی است که برای او ایجاد مسوولیت می‌کند ولی در مقابل برای اینکه تعهد مالی شوهر از لحاظ قانونی به طور مستمر استمرار داشته باشد شرایطی در قانون مطرح شده که به بیان آن شرایط می پردازیم:

وجود عقد نکاح دائم

با توجه به اینکه در ازدواج موقت رابطه زناشویی برقرار می‌شود ولی این رابطه بسته به مدت زمانی که طرفین تعریف و تعیین می‌کند دوام دارد؛ لذا قانونگذار، مرد را در ازدواج موقت، موظف به پرداخت نفقه نمی‌داند و جز در مورد مهریه، تعهد مالی به همسر خود در ازدواج موقت ندارد. (1106قانون مدنی)

تمکین زن

شرط استمرار نفقه در قانون، تمکین زن می‌باشد؛ تمکین، در اصطلاح حقوقی به معنای اطاعت معقول از شوهر می‌باشد و زن خواسته‌های معقول شوهر که در حد متعارف و ممکن از جمله حسن معاشرت و برقراری رابطه عاطفی می‌باشد را انجام دهد.

همچنین تمکین خاص که ناظر به حسن معاشرت در برقراری رابطه زناشویی با شوهر می‌باشد و زن موظف به انجام این امور می‌باشد و در صورت عدم تمکین، مرد تعهدی به پرداخت نفقه ندارد.

هرگاه زن در دستورات شوهر و حسن معاشرت با شوهر سرپیچی و ناسازگاری نماید، ناشزه به حساب می‌آید و موجب اسقاط نفقه می‌باشد تا زمانی که ناشزگی رفع شود.

لازم به ذکر است که زن می‌تواند تا زمانی که مهریه خود را به طور کامل دریافت نکرده از برقراری رابطه با همسر خودداری کند و نفقه هم ساقط نمی‌شود مشروط به اینکه قبل از آن تمکین خاص نکرده باشد و مهریه هم حال باشد.

ماهیت جرم ترک انفاق

در صورتی که مرد به حکم قانون ملزم به پرداخت نفقه می‌شود باید موجبات آن را فراهم سازد و از نپرداختن و ترک انفاق خودداری کند و در صورتی که از پرداخت نفقه به هر دلیل خودداری کرد زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه، الزام مرد به پرداخت نفقه را بخواهد و در صورت عدم اجبار او، زن می‌تواند تقاضای طلاق بدهد و دادگاه او را ملزم به طلاق نماید.

ولی قانونگذار در حمایت از زن در مقابل مردی که با داشتن استطاعت (توانایی) مالی نفقه را پرداخت نمی‌کند اقدام به تعقیب کیفری او می‌کند و او را مستوجب مجازات کیفری می‌داند.

جرم ترک انفاق جرمی است که در زمره‌ی جرایم مربوط به خانواده جای می‌گیرد و برای آن شرایط خاصی مقرر شده است.

این جرم در دسته جرایم قابل گذشت می‌باشد و با گذشت شاکی تعقیب و مجازات شوهر موقوف می‌شود.

شرایط تحقق جرم ترک انفاق

در قانون کیفری برای تحقق هر جرمی شرایطی لازم است که جرم ترک انفاق از این قاعده مستثنی نمی‌باشد و در مورد هر جرمی عناصری وجود دارد که در مورد جرم ترک انفاق به شرح زیر می‌باشد:

عنصر مادی

الف) رفتار فیزیکی

برای تحقق این عنصر که با ترک فعل یعنی انجام ندادن وظیفه قانونی همراه است مرد باید از پرداخت نفقه و مواردی که شامل مصادیق نفقه می‌باشد خودداری کند و این ترک فعل می‌تواند با عدم مبلغ پول یا عدم تأمین مایحتاج ضروری زندگی باشد.

ب) شرایط برای تحقق جرم

اولین شرط لازم برای تحقق این جرم داشتن استطاعت مالی می‌باشد.

استطاعت مالی به این معنی می‌باشد که شخص باید بتواند به قدری درآمد داشته باشد که مایحتاج ضروری زندگی را تأمین کند و تمکن مالی داشته باشد.

بدیهی است در صورتی که مرد تمکن یا توانایی مالی نداشته باشد و یا به حکم دادگاه اعسار (نداشتن توانایی مالی) او ثابت شده باشد، شرط حاصل نمی‌شود.

• وجود رابطه عقد نکاح دائم
• تمکین زن

پ) نتیجه حاصله:

این جرم، جرم مطلق است و به صرف عدم پرداخت نفقه از جانب شوهر جرم حاصل می‌شود و مقید به نتیجه خاصی نمی‌باشد.

عنصر قانونی

جرم ترک انفاق به حکم ماده 53 قانون حمایت از خانواده و ماده 642 تعزیرات قانون مجازات اسلامی جرم شناخته شده است.

عنصر معنوی

صرف اینکه مرد قصد و سؤنیت در عدم پرداخت را داشته باشد کفایت می‌کند.

شرایط اقامه دعوی کیفری ترک انفاق

برای اقامه ی هر دعوی کیفری شرایطی لازم است و برای جرم ترک انفاق هم شرایطی لازم است از جمله:

1- اثبات رابطه زوجیت به موجب سند ازدواج

2- در صورت ادعای اعسار از جانب شوهر، زن استطاعت مالی شوهر را اثبات نماید.

در این مقاله سعی شد تا با بررسی دقیق جرم ترک انفاق بر اساس قوانین موضوعه، اطلاعاتی در اختیار مخاطبان سایت موسسه‌ی حقوقی و داوری بین‌المللی طلیعه عدالت و مهر پارسیان قرار بگیرد لذا در مقالات بعدی مطالبی بیشتر در مورد موارد کیفری خانواده قرار خواهد گرفت.

جرم ترک انفاق چیست؟

نپرداختن مهریه توسط مرد با وجود داشتن توانایی مالی جرم است و عنوان مجرمانه آن ترک انفاق می‌باشد.

شرایط جرم ترک انفاق چیست؟

داشتن توانایی و استطاعت مالی مرد، وجود رابطه زوجیت دائم و عدم خودداری زن از برقراری رابطه زناشویی سه شرط اصلی برای تحقق جرم ترک انفاق هستند.