مطالبه نفقه زوجه

در این مقاله به بررسی حقوقی ماهیت، شرایط، آثار و مراجع صالح به رسیدگی مطالبه نفقه زوجه(زن) خواهیم پرداخت.

نفقه

طبق قانون مدنی نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن می­شود، مثل؛ مسکن، پوشاک، غذا، اثاثیه منزل و هزینه­ های درمان و حتی خادم­البت درصورتی­که زن عادت به داشتن خادم داشته باشد و یا به واسطه مریضی نیاز به آن داشته باشد. موارد ذکر شده در این ماده حصری نیست و به عنوان مثال ذکر شده است. قاعده کلی این است که حقوق زوجه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با شان زن است. از ملاک ­های مهم کارشناس برای تعیین نفقه نیازهای زوجه و شان او می­باشد.

شرایط وجوب نفقه زوجه

طبق قانون مدنی همین که نکاح به‌طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می‌شود. وجود دو شرط ذیل برای استحقاق زوجه به تعلق نفقه به وی ضروری است که عبارتند از؛

• دائمی بودن عقد.
• تمکین کامل زوجه.

مسئولیت تأمین نفقه

ازدواج برای زن و مرد حقوق و تکالیفی ایجاد می­کند، یکی از تکالیف مرد تأمین مخارج زندگی و پرداخت نفقه زوجه است. در حقوق ایران تأمین نفقه برعهده زوج است. در استحقاق تعلق نفقه به زن تمکن مرد شرط نیست، به­تعبیر دیگر، چنین نیست که مرد در صورت توانایی مالی بایستی نفقه همسر خود را پرداخت کند و مرد فقیر هم نیز ملزم به پرداخت حقوق زوجه است، حتی اگر زن تمکن داشته و یا شاغل باشد باز هم پرداخت نفقه بر عهده زوج می­باشد.

رابطه تمکین و نفقه

طبق قانون مدنی هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف امتناع کند، یعنی تمکین نکند مستحق حق نفقه نخواهد بود.

میزان نفقه زن

با دقت در قانون مدنی و قانون خانواده، قانون­گذار میزان مشخصی برای نفقه مشخص نکرده است، بلکه ملاک تعیین نفقه زوجه نیازهای زوجه و شان اوست که در شرایط زمانی و مکانی مختلف، میزان نفقه متغیر خواهد بود. اگر زنی برای مطالبه نفقه به دادگاه مراجعه کند در این موارد محاکم خانواده برای تعیین مقدار حق زن، از کارشناس استفاده می­کند و کارشناس با تماس با زوجین و تحقیق در خصوص شرایط آن­ها میزان حقوق زوجه را تعیین می­کند و پس از ابلاغ نظر کارشناس طرفی که اعتراض دارد ظرف مدت ۷ روز نسبت به آن با ذکر دلایل اعتراض می­کند و دادگاه برای بررسی مجدد میزان نفقه زوجه، از هیأت 3 نفر کارشناسان نفقه استفاده می­کند.

اثر حق حبس و نفقه

طبق قانون مدنی اگر بین زوجین نزدیکی و عمل زناشویی واقع نشده باشد زوجه دارای حق حبس است تا تمام مهریه خود را مطالبه کند و تا مادامی که تمام مهریه تأدیه نشده باشد ( ولو این که مهریه توسط دادگاه تقسیط شده باشد) می­تواند از تمکین و ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند و این خودداری باعث اسقاط و از بین رفتن تعلق حق نفقه نمی­شود.

شرط عدم تعلق نفقه به زوجه

در خصوص این شرط اختلاف نظر در بین فقها و حقوقدانان وجود دارد، ولی به­نظر شایسته است که با لحاظ احساسات، شان و جایگاه زوجه به ­عنوان یکی از دو رکن اصلی و مؤثر در تشکیل نهاد خانواده و جلوگیری از آثار سوء ناشی از عدم تعلق نفقه طرفین از این «شرط عدم تعلق نفقه» صرف نظر کنند، زیرا که پرداخت نفقه زن یعنی برطرف کردن نیازهای مادی مورد نیاز معیشت زن به صورت آبرومندانه و متعارف و متناسب با شان زن.

لازم به­ذکر است که این شرط عدم تعلق نفقه نه خود شرطی باطل است و نه موجب بطلان عقد نکاح می­شود چون شرطی خلاف  نفقه مقتضای ذات عقد نکاح دائم نیست و بدیهی است که زوجین می­توانند در ضمن عقد در این خصوص با تراضی و توافق تصمیم گیری کنند.

تعلق نفقه در دوران عقد به زوجه

طبق رویه قضایی اگر بعد از عقد نکاح دائم، نسبت به زمان برگزاری مراسم جشن ازدواج و شروع زندگی مشترک توافق کرده باشند، در این فاصله زمانی نفقه به زوجه تعلق نمی­گیرد. که به­طور معمول در این فاصله زمانی به صورت غیرمستقیم اقداماتی که برای خرید پوشاک، خدمات درمانی اغذیه و امثال این­ها می­شود، در واقع به نوعی تعلق نفقه به زوجه است.

ولی اگر زوج، زوجه را بلاتکلیف رها کند و اقدامی برای شروع زندگی پس از آن تاریخ نکند زوجه می­تواند مطالبه نفقه کند.

شرایط استحقاق زن نسبت به مطالبه نفقه

• عقد نکاح دائم باشد

نکته: در عقد موقت زن مستحق نفقه نیست، مگر اینکه در عقد شرط شده باشد و یا از اوضاع و احوال زندگی زوجین چنین برآید که مرد موظف به پرداخت نفقه است.

• مطالبه در زمان حیات زوج باشد.
• مطالبه قبل از طلاق باشد.
• تمکین زوجه جز مواردی که موجب سقوط تعلق حق نفقه نمی­شود.

شرایط مطالبه نفقه زن با وجود زندگی مشترک

اگر مردی نفقه همسر را با وجود تمکین پرداخت نکند زوجه می­تواند با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و دادن دادخواست از مرجع صالح قضایی نفقه معوقه خود را مطالبه کند. اما نکته اصلی بر سر اثبات و بار اثبات دعوی است. به عبارت ساده­تر اگر زوجین با هم زندگی مشترک داشته باشند و به ­تعبیری زیر یک سقف باشند به منزله این است که زوجه نفقه دریافت می­کرده است، چون­که زندگی مشترک اماره پرداخت نفقه از سوی شوهر به زن است. مگر اینکه زوجه ثابت کند برای مثال زوج ترک منزل کرده یا منزلی تهیه نکرده یا بیکار است و…

شرایط استحقاق زن نسبت به مطالبه نفقه بعد از طلاق

لازم به ذکر است که فقط در طلاق رجعی تا پایان مدت عده نفقه زوجه برعهده زوج است و اگر زن حامل(باردار) باشد فارغ از نوع طلاق تا زمان وضع حمل نفقه زوجه بر عهده زوج است.

شرایط استحقاق زن نسبت به مطالبه نفقه بعد از فوت زوج

طبق قانون مدنی در ایام عده فوت زوج در صورت مطالبه او نفقه، از اموال نزدیکان زوج که ملزم به تأدیه می­باشند، پرداخت می­شود.

مواردی که سبب از بین رفتن تعلق حق نفقه نمی­شود

1. اگر بین زوجین نزدیکی و عمل زناشویی واقع نشده باشد زوجه دارای حق حبس است تا تمام مهریه خود را مطالبه کند و عدم تمکین و ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند و این خودداری باعث اسقاط و از بین رفتن تعلق حق نفقه نمی­شود.
2. طبق قانون مدنی اگر زن بتواند ثابت کند، زندگی مشترک او با شوهر ضرر مالی، شرافتی یا بدنی به همراه دارد دادگاه او را محکوم به تمکین نخواهد کرد که در این صورت عدم تمکین باعث از بین رفتن حقوق زوجه نمی­گردد.

نکته: دادخواست تهیه مسکن مستقل از سوی زوجه در سال ­های اخیر توسط دادگاه­ های خانواده پذیرفته نمی­شود و زن می­بایستی صرفا دادخواست مطالبه نفقه بدهد.

سبب عدم تعلق نفقه به زوجه

طبق هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت خودداری کند، مستحق تعلق و دریافت نفقه نخواهد بود. بنابراین، در صورتی که زن از تمکین در برابر شوهرش خودداری کند، از حق نفقه برخوردار نخواهد بود .

نحوه مطالبه و دریافت نفقه زوجه

زوجه از 2 طریق حقوقی و کیفری می­تواند نفقه خود را مطالبه و دریافت نماید؛

اقامه دعوی حقوقی در مراجع صالح قضایی

زوجه می­تواند با تنظیم دادخواست با موضوعیت مطالبه نفقه با ذکر تاریخ (از چه تاریخی زوج نفقه پرداخت نکرده) و با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و اقدام به ثبت دادخواست نفقه می­نماید و پس از ثبت دادخواست و شکایت نفقه، جلسه ­ای با حضور طرفین تشکیل شده و موضوع به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می­شود. بعد از ارائه نظر کارشناس مرجع قضایی طبق نظر کارشناس رأی به محکومیت زوج مبنی­بر پرداخت نفقه می­دهد.

طرح دعوی کیفری نفقه در مراجع صالح قضایی

ترک­انفاق(ندادن نفقه) به افراد واجب­النفقه(زوجه، فرزندان و…) به موجب قانون مجازات جرم است و برای آن جرم­انگاری شده است و دارای مجازات حبس می­باشد و زوجه می­تواند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، شکواییه ­ای مبنی­بر ترک انفاق تنظیم و پس از آن پرونده به دادسرا ارجاع و پس از انجام و اتمام تحقیقات پرونده همراه با صدور کیفرخواست به دادگاه صالحی که دادسرا در معیت آن می­باشد ارسال و پس از رسیدگی دادگاه حکم به محکومیت زوج و مجازات مقرر در قانون می­دهد.

ضمانت اجرایی عدم پرداخت شرط نفقه زوجه

1.ضمانت اجرای حقوقی در خصوص عدم پرداخت نفقه زوجه

طبق قانون مدنی که به صراحت از حق نفقه زوجه حمایت کرده است و این حق را برای زوجه محفوظ داشته است که درصورت عدم پرداخت نفقه از جانب زوج؛ نسبت به زوجه طرح دعوی نموده و دادگاه نیز زوجه را محکوم به پرداخت شرط نفقه زوجه می‌نماید. همچنین زوجه می‌تواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه به محکمه رجوع کند در این صورت محکمه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم خواهد کرد و در بسیاری از موارد زوج با اینکه محکوم به پرداخت شرط نفقه زوجه از طرف دادگاه می‎باشد؛ از پرداخت نفقه امتناع می‌کند که در این موارد، زوجه با پیوست کردن محکومیت زوج درخصوص پرداخت نفقه به دادخواست طلاق و استناد به عجز و خودداری زوج از پرداخت نفقه، از امکان طلاق برخوردار شود.

نکته: عدم پرداخت شرط نفقه زوجه از شروط دوازده­گانه ضمن عقد است که امکان طلاق را در اختیار زوجه قرار می‌دهد.

نکته: زوجه نمی­تواند در حین طرح دعوی در خصوص عدم پرداخت نفقه، دادخواست طلاق خود را بر حسب همین موضوع تنظیم بنماید. به تعبیر دیگر محاکم قضایی دادخواست طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه را تا مادامی که زوجه محکومیت زوج را در مورد پرداخت نفقه در اختیار ندارد؛ ترتیب اثر نمی‌دهند.

2.ضمانت اجرای کیفری در خصوص عدم پرداخت نفقه زوجه

قانون از حق شرط نفقه زوجه به هر ترتیبی حمایتی می‌کند و به­طورکلی عدم پرداخت نفقه زوجه از جانب زوج یک جرم کیفری نیز محسوب می‌شود و طرح دعوی کیفری زوجه به جهت عدم پرداخت نفقه از جانب زوج دارای احکام و مجازات مشخص می‌باشد.

طبق قانون حمایت خانواده؛ هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب­النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش (شش ماه تا 2 سال) محکوم می‌شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است (یعنی بدون شکایت شاکی قابل پیگیری نیست و جزء جرایم قابل گذشت است) و درصورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می‌شود .با این اوصاف به خوبی مشخص می‌شود که عدم پرداخت نفقه زوجه از جانب زوج، حسب شرایطی که قانون عدم تکمین زوجه را مجاز دانسته است؛ مقدور نمی‌باشد. بنابراین نفقه حق زن و پرداخت آن تکلیف مرد است.

همانطور که ملاحظه نمودید، پرونده‌های حقوقی پیچیدگی ­های زیادی دارند. با بهره‌گیری از وکلای باتجربه‌  و مجرب موسسه حقوقی مهرپارسیان می­توانید، در این خصوص گام موثری در رسیدن به هدف نهایی(پیروزی در پرونده خود) برداشته  باشید. وکلای مبرز موسسه حقوقی مهرپارسیان، در حوزه دعاوی خانواده، با کلیه قوانین موجود و مربوط آشنایی کاملی دارند و به دلیل همین شناخت و تسلط، پس از بررسی پرونده یک راهکار مناسب جهت رسیدن به هدف نهایی، یعنی پیروزی انتخاب نموده و شما را در کلیه مراحل دعاوی خود، با مشاوره و راهنمایی موثرشان، همراهی می­نمایند. مطمئن باشید با انجام این امر شانس پیروزی در پرونده مذکور چند برابر خواهدشد و از این بابت خیالتان راحت خواهدبود.

جهت دریافت مشاوره با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهرپارسیان از طریق شماره تماس 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.