حق اشتغال زوجه

با بررسی حق اشتغال زوجه بعد از ازدواج در نظام حقوقی ایران همراه شما هستیم.

امروزه خانم ها همچون مردان حق اشتغال دارند و حق دارند در جامعه فعالیت ‌های گوناگونی انجام دهند و این عمل اگر که مغایر با قوانین اسلام و بنیان خانواده نباشد، مورد قبول می‌ باشد و بسیاری از خانم ها برای اینکه بتوانند پس از ازدواج نیز زندگی شغلی خویش را ادامه دهند و بتوانند برای خود شغل متناسب با علایق خود را انتخاب نمایند، ضمن عقدنامه ازدواج خود، شرط اشتغال به کار پس از ازدواج را لحاظ می نمایند و اضافه نمودن این شرط بدین جهت است که همسر او بعد از ازدواج نتواند او را از اشتغال منع نماید. بطور کلی اشتغال زن نه تنها منافاتی با احکام اسلامی و قانون اساسی ندارد، بلکه به صراحت مشروعیت فقهی و قانونی آن پذیرفته شده است، چرا که عدالت اجتماعی اقتضا می کند که با توجه به مصالح و مقتضیات امروز جامعه، اشتغال زوجه پذیرفته و به رسمیت شناخته شود. بنابراین، زن حق اشتغال دارد و به نظر می رسد که با توجه به ابهام مقنن در رابطه با مخالفت اشتغال زوجه با مصالح و حیثیت خانوادگی یا خود یا زوج و از آنجایی که اصل بر مشروعیت فقهی و قانونی زوجه است و منع اشتغال وی توسط زوج نیاز به دلیل دارد و این دلیل مبنی بر منع بطور صریح ذکر نشده و قانون در خصوص تعریف آن ابهام دارد.

اشتغال

شغل یا پیشه فعالیتی منظم است که در ازای دریافت پول انجام می‌ شود و اشتغال به معنای داشتن شغل یا پیشه است و به تعبیر دیگر، عبارت است از هر نوع کار با اجر مادی (دریافت حقوق و دستمزد) چه این که برای یک کارفرما باشد یا اینکه شخص برای خودش کار کند و بطور کلی به هر نوع مشارکت افراد در فعالیت اقتصادی را اشتغال می گویند.

حق اشتغال زوجه در اسلام

بدون تردید اسلام، اشتغال بانوان را جایز می‏ شمارد و در این زمینه نه تنها دلیلی بر منع ندارد، بلکه شواهد و دلایل فراوانی بر جواز وجود دارد که به شرح ذیل عبارتند از؛

1. حق مالکیت زنان بر اموالشان

دین مبین اسلام بر حق اشتغال زن تاکید نموده و حق مالکیت زنان بر اموالشان را، در کنار مالکیت مردان، مورد تأکید قرار داده، که در این خصوص بر سایر مکاتب سبقت گرفته است. یکی از دلائلی که بر جواز اشتغال زوجه، دلالت می‌ کند، برای مثال آیه شریفه سوره مبارکه نساء است که می فرماید؛ «لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ…» یعنی برای مردان از آنچه [به اختیار] کسب کرده اند بهره ای است و برای زنان [‏‏نیز] از آنچه [‏‏به اختیار] کسب کرده اند بهره ای است. استدلال این آیه بر واژه «اکتسبن» است. این کلمه از «کسب» به معنای «طلب رزق» و «به دست آوردن فایده» گرفته شده است. «اکتساب» نیز به همین معنا می‌ باشد، با این تفاوت که کسب به دست آوردن فایده است، اعم از این که خود انسان از آن استفاده کند یا دیگری، ولی اکتساب به دست آوردن فایده‏ ای است که خود انسان از آن استفاده نماید، پس بنابراین معنای کلمه کسب از اکتساب عام تر است و بطور کلی از این آیه، افزون بر پذیرش حق مالکیت برای زنان، بطور ضمنی جواز اشتغال برای آنان را نیز می‏ توان استفاده کرد، زیرا جایز بودن اکتساب (تحصیل درآمد) در آیه، مفروض گرفته شده و سپس درباره مالکیت درآمد حاصله سخن گفته شده است.

2. تشویق زنان و مردان به فعالیت اقتصادی

در اسلام، نه تنها فعالیت اقتصادی جایز شمرده شده و به زنان و مردان اجازه اکتساب مال و تحصیل درآمد داده شده است، بلکه همگان به حضور فعّال در صحنه اقتصاد دعوت و تشویق شده‏ اند و در هیچ یک از آیات کلام الهی فقط مردان مخاطب نیستند، بلکه مجموعه انسان ها (زن و مرد) مورد توجه قرار گرفته‏ اند و همگی به طلب فضل الهی دعوت شده‏ اند که کار کردن و کسب درآمد، یکی از مصادیق آن است. بنابراین، مردان و زنان به فعالیت اقتصادی دعوت شده‏ اند و کار کردن نیز از مصادیق بارز فعالیت اقتصادی است. پس اشتغال برای زنان نیز مانند مردان جایز است. برای مثال؛

• آیه شریفه سوره مبارکه جمعه که می فرماید؛«وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ» از فضل خدا روزی بطلبید.
• آیه شریفه سوره مبارکه ملک که می فرماید؛«هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَنَاکِبَها وَکُلُوا مِن رِزْقِهِ» او کسى است که زمین را براى شما رام کرد، بر شانه ‏هاى آن راه بروید و از روزی هاى خداوند بخورید.
• آیه شریفه سوره مبارکه نوح که می فرماید؛«وَاللَّهُ جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ بِسَاطاً لِّتَسْلُکُوا مِنْهَا سُبُلًا فِجَاجاً» خداوند زمین را براى شما فرش گسترده‏ اى قرار داد، تا از راه هاى وسیع و دره‏ هاى آن بگذرید.
• حق اشتغال زوجه در قوانین

حق اشتغال در قانون اساسی

هر کس‏ حق‏ دارد شغلی‏ را که‏ بدان‏ مایل‏ است‏ و مخالف‏ اسلام‏ و مصالح‏ عمومی‏ و حقوق‏ دیگران‏ نیست‏، برگزیند. دولت‏ موظف‏ است‏ با رعایت‏ نیاز جامعه‏ به‏ مشاغل‏ گوناگون‏، برای‏ همه‏ افراد امکان‏ اشتغال‏ به‏ کار و شرایط مساوی‏ را برای‏ احراز مشاغل‏ ایجاد نماید.» این اصل با تعبیر «هر کس» حکم عامی را بیان نموده و بین زن (اعم از زوجه یا غیر آن) و مرد فرقی قائل نشده است، این اصل دولت را موظف می‌ کند، زمینه اشتغال را برای «همه افراد» با شرایط برابر ایجاد نماید. همچنین تأمین‏ شرایط و امکانات‏ کار، برای‏ همه‏ به‏ منظور رسیدن‏ به‏ اشتغال‏ کامل‏ و قرار دادن‏ وسایل‏ کار در اختیار همه‏ کسانی‏ که‏ قادر به‏ کار اند ولی‏ وسایل‏ کار ندارند، با رعایت‏ آزادی‏ انتخاب‏ شغل‏ و عدم‏ اجبار افراد به‏ کاری‏ معین‏ و جلوگیری‏ از بهره‏ کشی‏ از کار دیگری و تعبیر «همه» بر حق تمام مردان و زنان در اشتغال تاکید شده است و دولت‏ موظف‏ است‏ حقوق‏ زن‏ را در تمام‏ جهات‏ با رعایت‏ موازین‏ اسلامی‏ تضمین‏ نماید و ایجاد زمینه های‏ مساعد برای‏ رشد شخصیت‏ زن‏ و احیای حقوق‏ مادی‏ و معنوی‏ او…» و تعبیر حقوق زن در تمام جهات عام است و یکی از مصادیق آن حق اشتغال است.

حق اشتغال در قوانین موضوعه

1. قانون مدنی

طبق قانون مدنی شوهر می تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد منع کند، این قانون به زوج حق داده، از اشتغال زوجه در شرایطی جلوگیری نماید. بدین مفهوم که زوج در غیر شرایط مذکور حق ممانعت از اشتغال زوجه را ندارد.

2. قانون کار

طبق قانون کار بکارگیری زنان در مشاغل سخت و زیان آور ممنوع است و حقوقی در خصوص مرخصی دوران بارداری و زایمان، مقرراتی ذکر شده است.

3. سایر قوانین

در قوانین دیگری نیز به صراحت بر حق اشتغال و حقوق زنان شاغل اشاره شده است. این قوانین فهرست وار به شرح ذیل عبارتند از؛

• قانون خدمت نیمه وقت بانوان مصوب 1362،
• قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران مصوب 1366،
• قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 1370،
• قانون مقررات استخدامی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1374،
• ماده واحده قانون اصلاح قانون الحاق پنج تبصره به قانون شرایط انتخاب قضات دادگستری مصوب 1374.

تصویب نامه سیاست های اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران

طبق تصویب نامه سیاست های اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران مصوب 1371 شورای عالی انقلاب فرهنگی مقررات به نسبت مناسبی در خصوص اشتغال زنان پیش بینی شده است، اشتغال بانوان در مشاغل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و اداری از جمله شرایط و لوازم تحقق عدالت اجتماعی و تعالی جامعه است و باید به آن وقع لازم گذاشته شود. مطابق مفاد این تصویب‌ نامه، نه تنها اشتغال، حق زنان است، بلکه لازمه تحقق «عدالت اجتماعی» و «تعالی جامعه» می‌ باشد.

حق اشتغال زن در عقدنامه

در عقدنامه ازدواج شروطی به ‌عنوان شروط ضمن عقد در نظر گرفته شده است که زوج و زوجه با امضای هر کدام از آن‌ ها، به آن متعهد می‌ گردند و به علاوه بر شروط از پیش تعیین شده، هر یک از زن و مرد حق دارند شروط دیگری که مورد نظرشان است را نیز به آن اضافه کرده که طرف مقابل با قبول و امضاء، به آن متعهد گردد که یکی از این شروط حق اشتغال زوجه می‌ باشد. بنابراین از جمله حائز اهمیت‌ ترین شروط ذکر شده هنگام عقد نکاح، حق اشتغال زوجه در سند ازدواج است و چنانچه مرد بخواهد حق اشتغال به زوجه بدهد، می‌ بایست حق اشتغال زوجه در سند ازدواج قید و امضاء شود. حق اشتغال زوجه در هنگام عقد نکاح را می‌ توان چنین قید کرد که؛«بایستی ضمن عقد نکاح شرط کرد که؛ زوجه در انتخاب و اشتغال به هر شغلی که بخواهد و هر کجا که شرایط آن اقتضا کند، مختار باشد، مگر این که مغایر شرع و قانون، منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت خود یا شوهر نباشد.» در این حالت، چنانچه زوج شرط اشتغال زوجه هنگام عقد نکاح را امضاء نماید، حق ندارد زوجه را از اشتغال به کار منع کند. چون که امضاء این شرط از جانب زوج، به معنی پذیرفتن حق اشتغال زوجه هنگام عقد نکاح است.

محدودیت ها و ممنوعیت های اشتغال زوجه

در قوانین اساسی و موضوعه برای حق اشتغال زنان و همچنین مردان محدودیت های پیش‌ بینی شده است که عبارتند از؛

1. محدودیت های عمومی اشتغال زوجه

منظور از محدودیت های عمومی، شرایطی است که در قانون برای حق اشتغال اشخاص پیش‌ بینی شده و این شرایط کلی و اختصاصی ارتباطی به جنسیت ندارد، به شرح ذیل این محدودیت ها عبارتند از؛

• شغل مخالف با‏ احکام اسلام و موازین اسلامی باشد،
• شغل مغایر با مصالح‏ عمومی و حقوق دیگران باشد،
• شغل مغایر با نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد.

2. محدودیت های اشتغال زوجه ناشی از جنسیت

قانون برای اشتغال زن بطور خاص محدودیت های ناشی از جنسیت پیش‌ بینی نموده، به شرح ذیل عبارتند از؛

• ممنوعیت قضاوت،
• محدودیت اشتغال در نیرو های مسلح.

3. محدودیت های ناشی از زوجیت

شوهر می تواند با تأیید دادگاه زن خود را از اشتغال به هر شغلی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت خود یا زن باشد منع کند.

1- مغایرت شغل زوجه با مصالح خانواده

ضابطه و معیار ناسازگاری شغل زن با مصالح خانواده، به شرح ذیل عبارتند از؛

• سستی بنیان خانواده،
• اختلال در تربیت فرزندان.

دادگاه با توجه به یک سری از موارد شغل زن را مخالف مصالح زندگی می داند که عبارتند از؛

• شرایط زندگی زوجین،
• موقعیت اجتماعی زن و شوهر،
• سطح اجتماعی، مالی و فرهنگی خانواده،
• موقعیت مذهبی و اقتصادی طرفین،
• سابقه کاری، محیط زندگی و خانوادگی گذشته هر دو طرف،
• جایگاه زن و شوهر در میان خانواده و نزدیکان.

2- منافات شغل زوجه با حیثیات زوجین

برای تشخیص منافات داشتن شغل زن با مصالح خانواده یا حیثیات زوجین معیار ثابتی وجود ندارد و نمی توان چارچوب معینی را بیان نمود. معیار های ذکر شده، نسبت به همه عرف ها و اشخاص یکسان نیست و اخلاق عمومی و وضع خاص هر خانواده در این داوری موثر است، به همین دلیل ذکر مصداق ممکن نبوده و به مصلحت نمی باشد. مرجع تشخیص مغایرت شغل زن با مصالح خانواده و حیثیات زوجین دادگاه است، دادگاه نیز باید با توجه به اخلاق حسنه، عادات و رسوم جامعه و ویژگی های فردی و اجتماعی زوجین، تشخیص می‌ دهد.

آثار مخالفت زوج با اشتغال زوجه

اگر مرد در شرایطی با شغل همسرش مخالفت نماید، باید به دادگاه دادخواست بدهد و در صورتی که ادعای وی به تایید دادگاه برسد، دادگاه حکم ترک شغل، صادر می‌ نماید این حکم آثاری به شرح ذیل دارد که عبارتند از؛

• ابطال تعهد های زوجه،
• لزوم جبران خسارت کارفرما.

بررسی حق اشتغال به تحصیل زوجه بعد از ازدواج در نظام حقوقی ایران

زوجه پس از ازدواج برای ادامه تحصیل خود نیاز به اجازه زوج دارد و همسر او می‌ تواند مانع از تحصیل او شود. البته اگر در زمان ازدواج زن در حال تحصیل بوده باشد، برای مثال ترم سوم رشته ی دانشگاهی باشد، زوج نمی‌ تواند بدون عذر موجه مانع از ادامه تحصیل همسرش شود، اما اگر زن در زمان ازدواج دیپلم داشته و بعد از ازدواج بخواهد تحصیل در دانشگاه را پی گیری کند، زوج می‌ تواند مانع از این مساله شود. اعطای حق اشتغال به تحصیل تا مقاطع عالی در عقدنامه از سوی مرد به زن این امکان را فراهم می‌ کند که زن بدون دغدغه به تحصیل بپردازد.

قید کردن شروط ضمن عقد در عقدنامه توافقی است که میان زوجین و یا گاه خانواده آن ها، البته این حق به معنی تحصیل زن در هر رشته‌ ای نیست و اگر زنی رشته‌ ای را انتخاب کند که مخالف شؤون خانوادگی مرد باشد، باز این حق برای مرد وجود دارد که با ارائه دادخواست به دادگاه خانواده، شرایط جلوگیری از ادامه تحصیل زن توسط دادگاه بررسی شود.

حق اشتغال به تحصیل زوجه

این حق در عقدنامه، اختیاری است که از جانب زوج به زوجه محول می گردد تا برای تحصیلات خویش، بی واسطه تصمیم گیری نماید، به واسطه قید حق تحصیل زن در عقدنامه، تمام مسائل مربوط به آموزش و تحصیلات زوجه بلاعزل و بدون محدودیت به خود او تعلق می گیرد. اجازه تحصیل کردن زن در عقدنامه، هیچ ایجابی برای زوجه در پی ندارد.

حق اشتغال به تحصیل و قید آن به صورت شرط ضمن عقدنامه برای زوجه، امتیازی است امروزه با رشد فعالیت اجتماعی بانوان و افزایش شراکت آن ها در امور مختلف جامعه به ویژه بیشتر شدن سهم آن ها در کرسی تحصیلی به ویژه تحصیلات دانشگاهی و تحصیلات تکمیلی، قید حق تحصیل در عقدنامه برای زن، اهمیت ویژه ای یافته و حتی در موارد بسیاری، یک نکته مهم و ضروری برای شروع زندگی مشترک به حساب می آید.
نکته: اجازه اشتغال به تحصیل زوجه در عقدنامه، نه فقط برای زوجه بلکه برای جامعه و حتی آینده فرزندان زن و شوهر، اهمیت دارد. به یقین زنان تحصیل کرده با مهارت های مختلف می توانند مادرانی مؤثرتر بوده و نیز جایگاه اجتماعی بالاتری داشته باشند، ضمن اینکه امروزه بسیاری از نیرو های متخصص و فعال جوامع را زنان تشکیل می دهند، قید حق تحصیل زن در عقدنامه از محرومیت او در مسیر فراگیری و پیشرفت به موجب ممانعت های شوهر، جلوگیری کرده و امکان اعتلای دانش و مهارت را برای زن، تضمین می کند.

آثار ناشی از حق اشتغال به تحصیل زوجه

• شرط حق اشتغال به تحصیل در عقدنامه، یکی دیگر از شرایط ضمن عقد است که به موجب آن زوج متعهد می گردد، هیچ مانعی بر سر راه تحصیلات زوجه قرار ندهد و اختیار تام و بلاعزل در مورد تمام مسائل مربوط به تحصیلات زوجه را به خود او واگذار نموده و هیچ ادعایی بر آن نداشته باشد. وقتی صحبت از حق تحصیل در عقدنامه است، تمام موارد آموزشی از جمله مؤسسه های دولتی و غیر دولتی، آموزش های عمومی و خصوصی، آموزش های آکادمیک یا غیر آکادمیک، تحصیلات دانشگاهی یا غیر دانشگاهی و… را در برگرفته و تمام انتخاب ها در مورد محل تحصیل، مقطع و رشته تحصیلی و… به اراده و اختیار کامل زن انجام می شود.

• حق اشتغال به تحصیل زن در عقدنامه بیان می دارد که زن می تواند به ادامه تحصیل بپردازد و از آنجا که درصد بیشتری از دختران و زنان، هم تحصیلات دانشگاهی دارند یا در حال تحصیل هستند و یا تمایل به تحصیل دارند و یا اینکه ممکن است در طول زندگی بخواهند برای فراگیری مهارتی اقدام کنند، قید حق تحصیل در شرایط ضمن عقد، امکان تحصیل در هر مکان و محل را ایجاد می کند.

• حق اشتغال به تحصیل در عقدنامه نه با توجه به گذشته زوجه، بلکه با توجه به آینده او در زندگی مشترک، در نظر گرفته می شود. یعنی عدم امکان تحصیل و آموزش زوجه پیش از ازدواج، نمی تواند بهانه ای برای چشم پوشی او از حق تحصیل در عقدنامه باشد.

• اعطای حق اشتغال به تحصیل در عقدنامه به زوجه، یعنی زوج دیگر هرگز نمی تواند زوجه را از ادامه تحصیل و یا اقدام برای فراگیری هر مهارت و آموزش مشروعی باز دارد و اگر زوج هرگونه مانع و شرایط نامساعد را برای ممانعت از حق تحصیل زن در طول زندگی مشترک، به صورت سهوی یا تعمدی ایجاد نماید، دچار تخلف حقوقی شده و باید دوباره سرعت شرایط مساعد را برای او فراهم آورد.

• قید شرط حق اشتغال به تحصیل در عقدنامه، یک مجوز همیشگی و تمام و کمال برای زن بوده و هیچ جبر و ایجابی برای وی در پی ندارد. حق تحصیل زن در عقدنامه، به معنای حذف قدرت نفی زوج در برابر درخواست تحصیل زوجه بوده و هیچ الزامی برای تحصیل زن ایجاد نمی کند.

• حق اشتغال به تحصیل در عقدنامه، نه تنها اختیار تحصیلات و شرایط فراگیری را به زن می بخشد، بلکه به موجب آن، مرد موظف است طبق قانون نفقه، مخارج مربوط به تحصیلات زوجه را تقبل کرده و تسهیلات لازم برای او را فراهم آورد. حتی اگر زوجه شاغل بوده و از خود درآمد یا ثروتی داشته باشد، هیچ اجبار و وظیفه ای برای پرداخت هزینه های خود ندارد. بنابراین زوج هنگام پذیرش حق اشتغال به تحصیل در عقدنامه برای زن، باید بداند که این حق، فقط محدود به اجازه تحصیل کردن زن نبوده و نوعی مسئولیت و تعهد برای زوج به همراه دارد.

رابطه حق اشتغال به تحصیل با حق اشتغال زوجه

حق اشتغال به تحصیل در عقدنامه یک شرط جداگانه و مستقل است و هیچ منافاتی یا ارتباطی با حقوق دیگری که در شرایط عقد، ذکر شده است ندارد. بنابراین حق تحصیل و حق اشتغال باید بطور جداگانه قید و تایید شود وگرنه پذیرش یکی از این دو شرط به معنای پذیرش شرط دیگر نیست.

تفاوت اجازه لسانی (شفاهی) اشتغال به تحصیل زوجه با شرط ضمن عقد اشتغال به تحصیل زوجه

اجازه تحصیل کردن زن در عقد با اجازه لسانی (شفاهی) تحصیل کردن که در طول زندگی مشترک و به صورت موردی از شوهر به زن تعلق می گیرد تفاوت دارد؛ زیرا شاید زوج به تحصیل همسرش رضایت دهد اما همچنان می تواند برای ابعاد مختلف تحصیلات او از جمله محل و مکان یا زمان و… شرط و محدودیت ایجاد کند و هر زمان که اراده کند، از ادامه تحصیل زن، ممانعت ورزد اما زمانی که حق تحصیل در عقدنامه قید و امضاء می شود، رسمیت یافته و هیچ شرط و محدودیتی در آن راه ندارد. اهمیت حق تحصیل در عقدنامه از این باب است که در برخی مواقع و شرایط بحرانی که اختلافات میان زن و شوهر بالا می گیرد، زوج حتی با وجود تعهد زبانی و اجازه تحصیل به زن، برای تحمیل فشار و غلبه بر زوجه در کشاکش درگیری های احتمالی، از اختیار خود استفاده کرده و از ادامه تحصیل زن، جلوگیری کند، اما با وجود حق تحصیل، به محض مخالف زوج با تحصیل زوجه، زن می تواند برای شکایت از او به مراجع قضایی مراجعه کند، چرا که سند ازدواج و عقدنامه، نه تنها مدرک رسمی ازدواج بلکه مانند هر قولنامه و قراردادی، حاوی مفاد و شرایط طرفین به صورت شفاف است، پس بنابراین اگر مرد در هنگام قید حق تحصیل، محدودیت یا شرطی برای این حق ذکر کند و در عقدنامه ثبت شده و زوجه نیز بپذیرد، در این صورت رعایت شروط مذکور درست مانند شرط تحصیل، بر زوجه الزامی است.

جهت دریافت مشاوره با گروه مشاوره تخصصی دعاوی خانواده موسسه مهرپارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.