مطالبه دیه از بیت المال

بهترین وکیل کیفری در تهران در این نوشتار به بررسی موضوع نحوه مطالبه دیه از بیت المال پرداخته است.

بررسی نحوه، موارد، شرایط، مدارک و مرجع صالح رسیدگی به مطالبه و پرداخت دیه‌ مجنی ­علیه از بیت­ المال

منظور شارع مقدس از دیه این است که، مالی را برای جنایت بر جان یا عضوی از بدن شخصی که مورد جنایت قرار گرفته به مجنی ­علیه یا ولی اولیاء دم او پرداخت می شود و مسئولیت پرداخت دیه بر عهده شخصی است که به دیگری ضربه و خسارتی وارد کرده باشد، اما گاهی اوقات و در مواردی خاص و استثنائی دیه فرد از صندوق بیت‌ المال پرداخت می‌ شود.

دیه

طبق قانون مجازات اسلامی منظور از دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد مقرر شده است.

بیت­ المال

بیت­ المال اموالی است که متعلق به همه مسلمانان که در اختیار امام مسلمانان قرار دارد، تا در مواردی به عدل و انصاف بین مسلمانان تقسیم شود و مورد استفاده همگان قرار گیرد، به ­تعبیر دیگر حق­ الناسی است در دست امام یا حاکم عادل قرار دارد و مورد مصرف عموم قرار می­ گیرد.

موارد پرداخت دیه

طبق قانون مجازات اسلامی موارد پرداخت دیه مبتنی بر دو موضوع به ­شرح ذیل است که عبارتند از؛

• جرم اتفاق افتاده از نوع خطای غیر عمدی باشد، یعنی از نوع شبه عمد، خطای محض و… باشد.
• به هر دلیلی برای جرم، قصاص در نظر گرفته نشود، برای مثال زمانی که خانواده مقتول راضی می‌ شوند که فرد قصاص نشود و به جای آن دیه پرداخت کند (پرداخت دیه مقتول).

اقسام دیه

طبق قانون مجازات اسلامی دیه به چند نوع ذیل قابل تقسیم است که عبارتند از؛

• دیه قتل،
• دیه اعضای بدن،
• دیه منفعت عضو بدن.

پرداخت دیه از بیت­ المال فقط در مورد قتل نیست

این اشتباه همیشه وجود دارد که پرداخت دیه از بیت­ المال فقط برای قتل انجام می­ شود، اما واقعیت اینگونه نیست و تحت هر شرایطی در قانون برای پرداخت دیه از بیت­ المال مشخص شده و اگر به فرد یا افرادی به هر شکلی آسیب وارد شود، باید جبران آن از بیت­ المال برای آن ­ها صورت پذیرد، حال ممکن است این مشکلات ایجاد شده قتل باشد و یا حکم اشتباهی در گذشته باشد، که باعث خسارت مالی و افراد شده باشد و یا سبب مصدومیت بخشی از بدن افراد گردیده باشد و در واقع تنها قتل نیست که بیت­ المال موظف به پرداخت دیه باشد و موارد بسیار زیادی هستند که در قانون مشخص شده است.

طبق رأی وحدت رویه هیأت عمومی دیوان­ عالی کشور مورخ 1399، قانون گذار به شرح قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ و با لحاظ موازین فقهی، در همه موارد قتل نفس یا مادون آن که به مرتکب دسترسی حاصل نشده است، اعم از آنکه شناسایی شده یا نشده باشد، پرداخت دیه از بیت­ المال را مقرر کرده است که البته در موارد شناسایی مرتکب و عدم دسترسی به وی، پرداخت دیه از بیت­ المال در صورتی ممکن است که ترتب مذکور در مواد قانونی مربوط رعایت شود. بنا به ­مراتب، در مواردی که مرتکب صدمه عمدی مادون قتل شناسایی نشده باشد، پرداخت دیه بر عهده بیت­ المال است.

مدارک لازم برای مطالبه و وصول دیه از بیت‌ المال

مدارک لازم برای مطالبه و وصول دیه از بیت‌ المال به شرح ذیل عبارتند از؛

• اصل و مصدق تصویر اوراق هویت (شناسنامه و کارت ملی)
• تصویر و مصدق تصویر دادنامه،
• تصویر و مصدق تصویر گواهی انحصار وراثت،
• تصویر و مصدق تصویر گزارش مرجع انتظامی،
• تصویر و مصدق تصویر نظریه پزشکی قانونی،
• کارت عابر بانک برای پرداخت هزینه ‌های دادرسی،
• شهادت شهود و مطلعین،
• اتیان سوگند،
• درخواست استعلام،
• پرونده استنادی،
• معاینه محلی،
• معرفی به پزشکی قانونی،
• ارجاع امر به کارشناسی،
• ارائه سایر دلایل و مستندات.

مصادیق پرداخت دیه به عهده بیت­ المال

مصادیق پرداخت دیه از بیت المال، به فراخور جرم ارتکابی موارد مختلفی هستند که به شرح ذیل عبارتند از؛

1. مصادیق پرداخت دیه قتل نفس افراد از بیت­ المال

• طبق قانون مجازات اسلامی هرگاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه فردی گردد، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است، در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران می‌ شود و اگر هیچکدام از شکایت­ کننده و مورد شکایت واقع شده بینه نداشته باشند و مدعی هم حاضر به قسم یاد کردن نباشد، در این صورت با قسم خوردن مدعی علیه دعوای آن ها به پایان می‌ رسد و دیه مقتول به وسیله بیت­ المال پرداخت می­ گردد؛
• اگر افرادی در اثر ازدحام، اغتشاش ­ها و آشوب ­ها کشته شوند،
• اگر مدعی در دعوی ادله کافی ندارد و حاضر به قسم خوردن نیست اما با قسم مدعی علیه دعوی خاتمه پیدا می­ کند،
• وقتی ­که تصادفی اتفاق بیافتد که نه اولیای دم متوفی شناسایی شوند و نه مقصر حادثه مشخص باشد،
• اگر جسد مقتولی در خیابان و اماکن عمومی پیدا شود و مشخص نباشد که قاتل چه کسی است،
• اگر شخصی در اثر شلوغی کشته شود،
• هرگاه محکوم به قصاص عضو یا تعزیر یا حد غیر مستوجب سلب حیات در اثر اجرای مجازات کشته شود،
• هرگاه محکوم به قصاص عضو یا تعزیر یا حد غیر مستوجب سلب حیات در اثر اجرای مجازات صدمه‌ ای بیش از مجازاتی که در حکم برای او مشخص شده،
• اگر قتل یا صدمه عمدی در اثر اجرای مجازات صدمه‌ ای بیش از مجازاتی که در حکم برای او مشخص شده، مستند به تقصیر باشد، اجرا کننده حکم، حسب مورد به قصاص یا دیه محکوم می­ شود و در غیر این صورت در مورد قصاص و حد، ضمانتی وجود ندارد و در تعزیرات، دیه از بیت ­المال پرداخت می­ شود،
• مواردی که جنایت، نظم و امنیت عمومی را بر هم زند یا احساسات عمومی را جریحه­ دار کند و مرتکب مستحق قصاص باشد اما خواهان قصاص توانایی پرداخت ما به تفاوت دیه یا سهم دیگران که دارای حق درخواست قصاص هستند را نداشته باشد، با درخواست دادستان و تأیید رئیس قوه­ قضائیه، مقدار مذکور از بیت ­المال پرداخت می­ شود،
• هر وقت در جنایت عمدی به علت مرگ یا فرار دسترسی به مرتکب ممکن نباشد و مرتکب مالی نداشته باشد، در غیر قتل دیه بر بیت­ المال هست (همچنین جنایت شبه عمدی و خطای محض) و در قتل در صورت نبود عاقله جانی یا عدم تمکن او دیه از بیت­ المال پرداخت می‌ شود،
• اگر مرتکب عاقله نداشته باشد یا عاقله او به دلیل ناتوانی مالی نتواند دیه را در مهلت مقرر بپردازد، دیه توسط مرتکب و در صورت عدم تمکن از بیت­ المال پرداخت می­ شود،
• هر وقتی که مأموری در اجرای وظایف قانونی، عملی را طبق مقررات انجام دهد و همان عمل موجب فوت یا صدمه بدنی کسی شود، دیه بر عهده بیت­ المال است،
• کشتن مهاجم مجنون از سوی مدافع مشروع را موجب پرداخت دیه از بیت­ المال دانسته است و در موارد دفع مشروع دیه نیز ساقط است،
• در موارد وقوع قتل و عدم شناسایی قاتل که با تحقق لوث نوبت به قسامه مدعی علیه برسد و او اقامه قسامه کند، دیه از بیت­ المال پرداخت می‌ شود و در غیر موارد لوث چنانچه نوبت به سوگند متهم برسد و طبق مقررات بر عدم انجام قتل سوگند بخورد دیه از بیت­ المال پرداخت می‌ شود.

2. مصادیق پرداخت دیه جراحت­ های افراد از بیت­ المال

یکی از مشکلات دیه پرداخت آن از بیت­ المال برای جراحت ­ها می­ باشد، زیرا جراحت­ ها از نظر قانون موارد مختلفی دارد و بیت­ المال موظف است، هزینه ­های مربوط به جراحت­ ها وارد شده بر آن شخص را پرداخت کند، اما این­ که مبلغ پرداخت برای جراحت­ ها چگونه باشد را دادگاه تعیین می­ کند و به دلیل تنوع مصدومیت­ ها و تفاوت هزینه ­های مربوط به آن ­ها بطور کلی جراحت ­ها به شرح ذیل قابل تقسیم می­ باشند که عبارتند از؛

1. جراحت­ های وارده بر یک شخص بر اثر اشتباه،
2. جراحت ­های وارده بر یک شخص بر اثر حکم غلط دادگاه رقم بخورد،
3. جراحت­ های وارده بر یک شخص بر اثر اشتباه مأمورین قانون در هر لباسی به فرد بی­ گناهی آسیب وارد شود.

پرداخت دیه تصادف ­ها از بیت­ المال

گاهی اوقات جسد فرد یا افرادی در جاده ­ها و بزرگراه­ ها پیدا می‌ شود که مشخص است بر اثر تصادف از دنیا رفته­ اند و در واقع کشته شده‌ اند، اما مشکلی که در این میان وجود دارد این است که قاتل آن ها؛

• یا مشخص نمی‌ شود چه کسی است که­ به ­صورت ­مستقیم دیه این شخص بر عهده بیت­ المال و پرداخت دیه از بیت­ المال به خانواده او باید انجام می­ شود،
• یا مشخص می­ شود قاتل چه کسی است، ولی امکان دسترسی به او وجود نداشته باشد، دادگاه تمامی اموال او را به فروش رسانده و به بازماندگان متوفی دیه او را پرداخت می­ کند.

تأثیر تغلیظ دیه بر پرداخت دیه از طریق بیت‌ المال

این­ که تغلیظ دیه در ماه­ های حرام در پرداخت دیه از طریق بیت‌ المال تاثیری دارد یا خیر؟ بین حقوقدانان و فقها اختلاف نظر وجود دارد که عبارتند از؛

1. گروهی معتقدند، در تمام مواردی که پرداخت دیه بر عهده‌ بیت‌ المال است، اگر قتل در ماه حرام واقع شده باشد، حکم تغلیظ دیه، یعنی اضافه شدن   به مبلغ دیه نسبت به بیت‌ المال نیز جاری است.
2. گروه دیگری به دلیل تعارض این موضوع با اصل شخصی بودن مجازات و لزوم احتیاط در مصرف از بیت­ المال در مواردی همچون زمانی که عاقله­ ای وجود ندارد یا توانایی پرداخت دیه ندارد و یا قتل در اثر اشتباه مجری قانون و فرد نظامی و یا حکم اشتباه دادگاه تغلیظ دیه بر بیت­ المال ثابت است و در همه موارد تغلیظ دیه در بیت­ المال اثری ندارد.

طریقه مطالبه و وصول دیه از بیت­ المال

وصول دیه از بیت­ المال از 2 طریق حقوقی و کیفری قابل پیگیری است که به شرح ذیل عبارتند از؛

1. وصول دیه از بیت­ المال از طریق حقوقی

در صورتی که اولیاء دم یا مجنی علیه به عنوان خواهان، دعوای حقوقی مطرح نمایند در این صورت برای صدور حکم از دادگاه حقوقی تقدیم دادخواست با کلیه شرایط مقرر در قانون لازم است و دادخواست باید به طرفیت وزارت دادگستری تقدیم شود.

2. وصول دیه از بیت­ المال از طریق کیفری

هنگام مطالبه دیه توسط شاکی یا اولیاء دم از بیت‌ المال، پرونده کیفری بدون صدور قرار مجرمیت و کیفرخواست به دادگاه عمومی جزایی ارجاع داده می­ شود و دادگاه با بررسی موضوع و شناخت و تشخیص شرایط قانونی، مبادرت به صدور حکم مبنی بر پرداخت دیه از بیت­ المال می‌ نماید.

مرجع صالح رسیدگی به درخواست مطالبه و پرداخت دیه از بیت­ المال

رسیدگی به درخواست اولیاء دم مبنی بر پرداخت دیه از بیت­ المال، در صلاحیت دادگاه کیفری 2 محل وقوع جنایت است.

وکیل متخصص مطالبه دیه مقتول از بیت المال

جهت مشاوره تلفنی و حضوری با وکیل پایه یک دادگستری، مشاوره آنلاین با وکیل پایه یک دادگستری، مطالعه پرونده توسط وکیل پایه یک دادگستری، از روز های شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ الی ۱۹ و روز های پنجشنبه از ساعت ۹ الی ۱۵ با دفتر وکالت محمدرضا مهری متانکلائی وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی تماس بگیرید.

جهت دریافت مشاوره با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهرپارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.