مراحل دریافت گواهی انحصار وراثت

عمومیت و اهمیت این مسئله وکیل متخصص حصر وراثت را بر این داشت که در این نوشتار به توضیح مراحل دریافت گواهی انحصار وراثت بپردازد.

بررسی ماهیت، نحوه درخواست، مرجع صالح رسیدگی و صدور گواهی انحصار به وراثت و آثار ناشی از آن

انحصار به وراثت یکی از مفاهیم علم حقوق و به معنی تعیین تکلیف میراث هر کس پس از فوت اوست. رسیدگی به این امر از سوی مرجع قانونی و با رعایت تشریفات مقرر در قانون را «انحصار به وراثت» و رأی صادر شده را «تصدیق یا گواهی انحصار به وراثت» می‌ نامند و از آنجا که در اثر فوت انسان اموال او بطور قهری به وراث او منتقل می‌ شود، برای این که وراث بتوانند سهم الارث خود را مطالبه و در آن تصرف کنند که این منوط به مشخص شدن قانونی ورثه است که پس از آن حق دارند، اموال شخص متوفی را مطابق با سهم قانونی خود تقسیم کنند.

مرجعی که باید برای گرفتن گواهی و تصدیق انحصار وراثت به آن مراجعه شود، طبق قانون آئین دادرسی مدنی دادگاه صالح برای رسیدگی به تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت، دادگاه عمومی اقامتگاه دائمی متوفی و اگر اقامتگاه دائمی متوفی در خارج از کشور باشد، هر یک از دادگاه ‌های عمومی تهران، می باشد که امروزه شورای حل اختلاف محل اقامت متوفی صالح به رسیدگی است و در این خصوص شورای حل اختلاف آخرین محل اقامتگاه متوفی پس از رسیدگی، گواهینامه‌ ای به نام تصدیق انحصار به وراثت صادر می‌ نماید که در اختیار اشخاص ذی‌ نفع قرار خواهد گرفت، و در آن مشخصات ورثه و میزان سهم هر یک از ارث مشخص می شود.

انحصار به وراثت

منظور از انحصار به وراثت در علم حقوق عبارتند از؛ معلوم نمودن تعداد وراث متوفی توسط مراجع ذی صلاح، یکی از اقدام های بازماندگان یک شخص متوفی، تقسیم ماترک (ارث) او است، اما این قانون است که مشخص می‌ کند که چه شخص یا اشخاصی از ماترک متوفی ارث می‌ برند. در واقع این مرجع قضائی تعیین می‌ کند که حدود ورثه متوفی منحصر به چه اشخاصی می باشد. در کل این فرایند به نوعی انحصار به وراثت انجام می‌ شود. عبارت انحصار به وراثت چندان مصطلح نیست و اغلب مردم به آن انحصار وراثت می گویند.

گواهی انحصار به وراثت

در تعریف این گواهی چنین باید گفت که گواهی انحصار وراثت (حصر وراثت) به درخواست وراث به منظور تعیین تکلیف در خصوص اموال متوفی از جانب مرجع صالح صادر می‌ شود. این گواهی به شکلی است که در آن تعداد ورثه و میزان سهم آن ‌ها بطور کامل مشخص خواهد شد. گواهی حصر وراثت برای ورثه جز گواهی ‌های واجب می‌ باشد چرا که ورثه برای انجام کلیه اقدامات حقوقی خود در هر اداره و دفتر اسناد رسمی نیازمند این گواهی هستند و نبود آن می‌ تواند موانع زیادی برای آن ‌ها ایجاد نماید.

انواع گواهی انحصار به وراثت

1. گواهی انحصار به وراثت محدود

با توجه به میزان ارزش ماترک (ارث) متوفی، وراث می‌ توانند گواهی محدود یا نامحدود بگیرند. برای مثال اگر کل دارایی متوفی کمتر از 1 میلیارد ریال ارزش داشته باشد، اخذ گواهی حصر وراثت محدود کفایت می‌ کند. این گواهی اغلب برای انجام امور و دیون معنوی بکار می‌ رود و البته کمتر کسی هم را می‌ توان یافت که ارزش دارایی ‌هایش کمتر از 100 میلیون تومان باشد، بنابراین گواهی انحصار به وراثت محدود برای تقسیم ارث و امور مادی کاربرد بسیار محدودی دارد.

2. گواهی انحصار به وراثت نامحدود

برای تقسیم ارث متوفایی که ارزش ماترک وی بیش از 1 میلیارد ریال باشد، وراث بایستی گواهی حصر وراثت نامحدود اخذ کنند. دریافت گواهی نامحدود نسبت به گواهی محدود زمان بیشتری می‌ برد، چون دریافت گواهی نامحدود یک مرحله اداری اضافه‌ تر دارد و آن انتشار آگهی در روزنامه ‌های کثیرالانتشار است. مرجع صالح رسیدگی قبل از صدور گواهی انحصار به وراثت نامحدود ابتدا یک آگهی در روزنامه چاپ می‌ کند تا اطمینان حاصل کند شخص ذی نفع دیگری وجود ندارد و در این آگهی از ذی نفعان خواسته می‌ شود که اگر ادعایی دارند مراتب را اطلاع دهند. چنانچه کسی مراجعه نکند، پس از گذشت 1 ماه گواهی صادر می‌ شود.

اشخاص متقاضی گواهی انحصار به وراثت

طبق قانون امور حسبی اشخاصی که می‌ توانند تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت نمایند؛

1. هر یک از وراث،
2. اشخاص ذی‌ نفع در ترکه.

نکته: اگر وراث و یا ذی نفعان چندین نفر باشند، گرفتن یک گواهی کافی است.

نکته: اشخاص ذی‌ نفع حتی در صورت وجود ورثه نیز می‌ توانند درخواست انحصار وراثت کنند، مطابق یکی از آراء دیوان عالی کشور جمله «اشخاص ذی‌ نفع» مذکور اختصاص به مورد متوفی بلاوارث ندارد.

موجب ارث

آنچه که موجب ارث بردن افراد از متوفی می شود یا رابطه نسبی است و یا رابطه سببی؛

• وراث به سبب رابطه نسبی دارای 3 طبقه می باشند؛

• • طبقه اول – پدر و مادر و فرزندان هر چه پایین بروند،
  • طبقه دوم – اجداد و جده‌ ها هر چه بالا بروند و برادر ها و خواهر ها و اولاد آن‌ ها هر چه پایین بروند،
  • طبقه سوم – عمو ها و عمه‌ ها و دایی‌ ها و خاله‌ ها اگر چه بالا بروند و اولاد آن ‌ها هر چه پایین بروند.

نکته: اگر در زمان فوت مورث جنینی باشد که در صورت زنده متولد شدن از متوفی ارث خواهد برد نمی‌ توان درخواست گواهی انحصار وراثت را تا تعیین وضعیت جنین ارائه نمود و چنانچه درخواست شده باشد رسیدگی باید متوقف شود.

• وراثت ناشی از رابطه سببی به 2 شکل قابل تقسیم است؛

1. رابطه زوجیت،
2. ولاء «عتق» «ضمان جریره» «امامت».

اشخاص ذی‌ نفع در ترکه

اشخاص ذی‌ نفع در ترکه غیر از وراث، به شرح ذیل، اشخاص هستند که این حق را دارند که نسبت به دادخواست تقسیم ترکه و صدور گواهی اقدام نمایند و عبارتند از؛

1. طلبکار متوفی، به منظور تشخیص رسمی وراث برای گرفتن سهم ایشان از بدهی متوفی که به نسبت سهم الارث بر عهده آنان قرار می‌ گیرد.
2. وصی در مواردی که تعیین وراث برای تنفیذ و اجرای وصایای متوفی لازم است و در خصوص موصی به در حالتی که وصیت به جز مشاع از ترکه شده باشد.
3. موصی‌ له به خاطر حقی که نسبت به موصی به پیدا می‌ کند، در مواردی که تنفیذ وصیت مزبور از سوی وراث لازم است.
4. شخصی که از اثبات وراثت شخص دیگری منتفع می‌ گردد، می‌ تواند درخواست انحصار وراثت بدهد، مثل کسی که مالی از ترکه را از وراث خریده است.
5. ولی و قیم هر فرد وارثی که دارای حجر باشد.
6. امین فرد غایب و جنین که سهم الارث به او انتقال‌ یافته است.
7. امین جنین که سهم الارث به او انتقال‌ یافته است.

مدارک لازم برای اخذ گواهی انحصار به وراثت

مدارک لازم برای اخذ گواهی حصر وراثت به شرح ذیل عبارتند از؛

• گواهی فوت متوفی،
• مدارک شناسایی متوفی،
• مدارک شناسایی تمام وراث،
• مدارک شناسایی ذی‌ نفع،
• عقد نامه یا رونوشت،
• وصیت نامه رسمی شخص متوفی،
• استشهادیه محلی،
• استشهادیه محضری،
• گواهی تسلیم اظهارنامه مالیاتی (برای متوفیان قبل از سال 1395 که تاکنون اقدامی نکرده اند)،
• تنظیم دادخواست.

استشهادیه محضری انحصار به وراثت

یکی از مراحل انحصار وراثت داشتن برگه استشهادیه است، به این صورت که ۳ نفر در یکی از دفاتر اسناد رسمی حاضر می شوند و با پر کردن فرم مخصوص استشهادیه افراد فوت شده، گواهی می کنند که ورثه متوفی چه کسانی هستند و دفتر اسناد رسمی نیز امضاء ایشان را گواهی و تصدیق می کند و برای تهیه استشهادیه محضری، وراث بایستی فرم مخصوص استشهادیه را در دفاتر اسناد رسمی تکمیل نمایند.

مرجع صلاح به صدور گواهی انحصار به وراثت

مرجع صلاحی که می تواند به صادر کردن گواهی انحصار وراثت بپردازد، طبق قانون آئین دادرسی مدنی دادگاه صالح برای رسیدگی به تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت، دادگاه عمومی است که با لحاظ قانون «تصدیق انحصار وراثت مصوب 1309» در بین دادگاه¬های عمومی ایران، دادگاه عمومی اقامتگاه دائمی متوفی و اگر اقامتگاه دائمی متوفی در خارج از کشور باشد، هر یک از دادگاه‌ های عمومی تهران، دادگاه صالح به رسیدگی می‌ باشد. البته اگر محل سکونت متوفی نامشخص باشد، مسئولیت بر عهده دادگاهی است که آخرین بار متوفی در آنجا سکونت داشته است. بنابراین در صورتی که فرد چندین مکان را برای سکونت انتخاب کرده و آخرین بار در تهران سکونت داشته، دادگاه تهران باید به انحصار وراثت فرد مورد نظر رسیدگی کند.

ولی امروز شورای حل اختلاف این مسئولیت را بر عهده گرفته است.

نکته: باید توجه داشت که محل وقوع ترکه متوفی تاثیری در صلاحیت دادگاه ندارد.
نکته: طبق قانون امور حسبی رأی دادگاه در مورد رد درخواست گواهی انحصار وراثت قابل تجدیدنظر در دادگاه‌ های تجدیدنظر استان خواهد بود.

مراحل تقدیم دادخواست صدور گواهی انحصار به وراثت

• گام اول – قبل از هر چیز ابتدا ورثه باید مدارک لازم را تهیه نمایند،
• گام دوم – گواهی شدن فرم استشهادیه توسط دفتر اسناد رسمی،
• گام سوم – مراجعه به دفتر الکترونیک خدمات قضایی می‌ باشد، با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی وراث می‌ بایست دادخواست صدور گواهی انحصار به وراثت ارائه نمایند،
• گام چهارم – پس از تنظیم درخواست‌ نامه (دادخواست) صدور گواهی انحصار و راثت، برابر قانون امور حسبی مرجع صالح رسیدگی (شورای حل اختلاف آخرین محل سکونت متوفی) نسبت به انتشار آگهی حصر وراثت نامحدود در روزنامه اقدام می‌ کند و درخواست مزبور را 1 نوبت در روزنامه کثیرالانتشار یا محلی آگهی می‌ شود و در نقاطی که روزنامه دایر نیست دادگاه می‌ تواند به جای ‌آگهی در روزنامه محلی به تعداد لازم به هزینه متقاضی گواهی حصر وراثت آگهی تهیه نموده و در معابر همان محل الصاق نماید و تاریخ الصاق آگهی‌ ها که باید در 1 روز به عمل آید به وسیله‌ صورت جلسه که مأمورین ابلاغ نسبت به این موضوع تهیه‌ می‌ نمایند رعایت خواهد گردید.
• گام پنجم – پس از گذشت 1 ماه از تاریخ انتشار آگهی اگر اعتراضی به عمل نیامد دادگاه با در نظر گرفتن ادله و اسناد درخواست کننده و گواهی گواهان، تصدیقی مشعر بر وراثت و تعیین عده وراث و نسبت آن ها با متوفی و نیز سهم هر یک از ورثه صادر به درخواست کننده تسلیم می‌ نماید.

نکته: اگر در مدت انتشار آگهی شخص یا اشخاصی مراجعه کنند و ادعای ذی نفع بودن داشته باشند، جلسه های رسیدگی برگزار می‌ شود و همین امر فرآیند صدور گواهی را طولانی‌ تر می‌ کند. در صورت اعتراض دادگاه جلسه‌ ای برای رسیدگی به اعتراض معین‌ نموده و به معترض و درخواست ‌کننده تصدیق اطلاع می‌ دهد و در جلسه پس از رسیدگی حکم خواهد داد و این حکم قابل پژوهش و فرجام است‌.

نکته: در تصدیق انحصار وراثت به درخواست ورثه دادگاه‌ سهم ¬الارث هر یک از ورثه را معین می‌نماید.

نکته: مرجع صالح رسیدگی درخواست صدور گواهی انحصار وراثت، می‌ تواند گواه‌ ها را احضار کرده و گواهی آنان را استماع کند. چنانچه گواه در خارج از مقر دادگاه ساکن باشد تحقیق از گواه به ‌وسیله دادگاه محل اقامت گواه یا نزدیک ترین دادگاه محل اقامت گواه به عمل خواهد آمد. بر اساس این قانون دادگاه گواهان مزبور را احضار و گواهی ایشان را استماع و در صورت جلسه منعکس می‌ کند.

هدف از انتشار آگهی انحصار به وراثت

مرجع صالح رسیدگی به دادخواست صدور گواهی به منظور این که اطمینان حاصل کند شخص ذی نفع دیگری جز متقاضیان وجود ندارد، 1 نوبت آگهی در روزنامه منتشر می‌ کند و ظرف 1 ماه فرصت می‌ دهد تا چنانچه شخصی ادعای ذی نفع بودن دارد مراجعه کند. در غیر این صورت پس از گذشت 1 ماه گواهی حصر وراثت نامحدود توسط مرجع صالح رسیدگی صادر می‌ شود.

همچنین بایستی در آگهی حصر وراثت باید قید شود که، هر کس وصیت ‌نامه‌ ای از متوفی نزد او است در مدت 3 ماه به دادگاهی که آگهی کرده بفرستد و پس از گذشتن این مدت هر وصیت‌ نامه‌ ای (بجزء وصیت نامه رسمی یا سری) ابراز شود از درجه اعتبار ساقط است.

مالیات گواهی انحصار به وراثت

فرآیند رسیدگی و صدور گواهی حصر وراثت مشمول هیچ مالیاتی نمی‌ باشد، کل هزینه‌ ای که ورثه باید بابت دریافت گواهی حصر وراثت پرداخت کنند، همان مبلغی است، که در دفتر خدمات قضایی پرداخت می‌ شود، اما پس از دریافت گواهی، وراث برای تقسیم اموال متوفی ابتدا باید مالیات بر ارث بپردازند که برخی ورثه به اشتباه فکر می‌ کنند که این مالیات مربوط به انحصار به وراثت است. اگر مالیاتی که بابت ارث دریافت می‌ شود، مالیات بر ارث نام دارد، مالیات مذکور در اداره امور مالیاتی پرداخت می‌ شود و هیچ ارتباطی به شورای حل اختلاف ندارد.

آثار ناشی از صدور گواهی انحصار به وراثت

طبق قانون امور حسبی پس از صدور گواهی انحصار وراثت، آثار از آن به شرح ذیل ناشی می شود که عبارتند از؛

1. اشخاصی که تصدیق انحصار وراثت تحصیل کرده‌ اند می‌ توانند مطابق تصدیق نامبرده ترکه و مطالبات متوفی را از کسانی‌ که مدیون یا متصرف مال متوفی هستند مطالبه نمایند،
2. مدیون یا متصرف اموال متوفی باید ترکه و مطالبات متوفی را به وراث تسلیم‌ نماید،
3. در صورت تأدیه دین و یا تسلیم مال در مقابل هر مدعی‌، وراث ‌بری محسوب و مدعی حق رجوع به ‌شخص یا اشخاصی خواهد داشت که طلب متوفی را وصول و یا مال متعلق به او را دریافت نموده‌ اند،
4. همچنین اگر که مال غیر منقولی به نام متوفی ثبت شده باشد با تسلیم گواهی انحصار وراثت مربوط به متوفی، ملک مزبور به نام وراث و اشخاص ذی‌ نفع ثبت خواهد شد.

نکته: در صورت تعدد وراث، اموال و مطالبات مزبور باید به هر شخصی که همه وراث تعیین می‌ کنند تسلیم شود، چرا که اموال مزبور بین ورثه و اشخاص ذی‌ نفع که حقی در ترکه دارند مشاع (یعنی هر ذره از مال متعلق به همه شرکا است) بوده و تصرف در مال مشاع بدون اذن همه شرکا ممکن نیست.

اثر ناشی از داشتن گواهی انحصار به وراثت

وارث یا وراث و یا هر ذی نفعی برای هر اقدام حقوقی در اداره های دولتی، دفاتر اسناد رسمی، بانک ها و… نیازمند گواهی حصر وراثت است. بنابراین اگر عمل انحصار وراثت صورت نپذیرد، امکان تقسیم و یا انتقال ترکه و مراجعه به اداره های دولتی و بانک ها با سختی همراه است، کسی جانشین و قائم مقام شخص فوت شده است که نام به عنوان وارث در گواهی فوت آمده باشد.

اشخاصی که امکان اعتراض به گواهی انحصار به وراثت دارند

اشخاصی که می‌ توانند به گواهی انحصار وراثت اعتراض نمایند، به شرح ذیل عبارتند از؛

دادستان

در کلیه موارد که دادستان (رئیس حوزه قضایی) تشخیص دهد که متوفی بلاوارث بوده و درخواست اشخاص برای صدور تصدیق بی‌ اساس است می‌ تواند به ‌درخواست تصدیق وراثت اعتراض نماید و نیز می‌ تواند در صورتی که متوفی را بلاوارث بداند به تصدیق انحصار وراثت در موردی هم که تصدیق ‌مسبوق به آگهی نبوده است اعتراض کند و در هر حال دادستان حق دارد از رأی دادگاه تقاضای تجدیدنظر نماید و مادامی که برای محجور، قیم و برای غائب، امین معین نشده دادستان می‌ تواند به نام محجور و غائب به درخواست تصدیق انحصار‌ وراثت اعتراض نماید.

اشخاص ذی‌ نفع

اگر گواهی انحصار وراثت به زیان وراث یا اشخاص ذی‌ نفع صادر شود هر یک از ایشان می‌ توانند به آن اعتراض کنند و رأی دادگاه در این مورد قابل تجدیدنظر خواهی است.

نحوه انحصار به وراثت متوفی خارجی

طبق قانون امور حسبی تصدیق صادره از مقامات صلاحیت دار کشور متوفی راجع به وراثت اتباع خارجه با انحصار آن پس از احراز اعتبار آن در دادگاه ایران از‌ حیث صدور و رعایت مقررات مربوطه به اعتبار اسناد تنظیم شده در خارجه قابل ترتیب اثر خواهد بود، یعنی قانون گذار اعتبار گواهی انحصار وراثت صادره از مقام های صلاحیت دار کشور متوفی را که مربوط به وراثت اتباع خارجه یا انحصار آن می‌ باشد، منوط به احراز صدور آن و رعایت مقررات مربوط به اعتبار اسناد تنظیم شده در خارج ساخته است.

طبق مقررات مربوط به اعتبار اسناد تنظیم شده در خارج  مقرر در قانون مدنی؛ محاکم ایران به اسناد تنظیم شده در کشور های خارجه همان اعتباری را خواهند داد که آن اسناد مطابق قوانین کشوری که در آنجا تنظیم شده دارا می‌ باشد مشروط بر اینکه؛

• اسناد خارجی به علتی از علل قانونی از فاقد اعتبار نباشد،
• مفاد اسناد خارجی مخالف با قوانین مربوط به نظم عمومی یا اخلاق حسنه ایران نباشد،
• کشوری که اسناد در آنجا تنظیم شده به موجب قوانین خود یا عهود اسناد تنظیم شده در ایران را نیز معتبر بشناسد،
• نماینده سیاسی یا کنسولی ایران در کشوری که سند در آنجا تنظیم شده یا نماینده سیاسی و کنسولی کشور مزبور در ایران تصدیق کرده باشد که سند موافق قوانین محل تنظیم یافته است،
• هرگاه موافقت اسناد خارجی با قوانین محل تنظیم خود به توسط نماینده سیاسی یا کنسولی خارجه در ایران تصدیق شده باشد، قبول شدن سند در محاکم ایران متوقف بر این است که وزارت امورخارجه امضاء نماینده خارجه را تصدیق کرده باشد.

جهت دریافت مشاوره با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهرپارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.