مشاوره حقوقی و وکالت خانواده

رکن اساسی هرجامعه ای که خواهان موفقیت وپیشرفت می‌باشد راخانواده تشکیل می دهد. اساس خانواده، پدر، مادرو فرزندان می باشند که درکناریکدیگر، تشکیل خانواده می دهند. بادگرگونی های صورت گرفته درکلیه ملت ها، هنوز خانواده براساس، روش پیشینیان، تشکیل، واداره می‌شود. پیشی گرفتن واژه خانواده درهمه متون تعلیم وتربیت، برهمگان مبرهن است و درکتاب مقدس ما مسلمانان، قرآن کریم، بارها ازواژه بیت، به معنای اختصاصی محل زندگی افرادخانواده، استفاده شده است. نهادخانواده، همواره مورداهمیت وسفارش پیامبر گرامی اسلام وهمه رهبران دینی ما بوده وهست. هم زیستی افراد درکنارهم، حتی درمحیط گرم وصمیمی خانواده، همیشه باچالش هایی روبرو بوده ورعایت حقوق متقابل افراد، در چارچوب منظم وقاعده مند، می‌تواند پشتوانه ادامه رابطه سالم خانواده باشد. اصطلاح حقوق خانواده، همزمان با آفریدن آدم، معنی پیداکرد وهمیشه وظایف وحقوق متقابل افرادخانواده، به عنوان رکن اساسی جامعه، مورد توجه قرارداشته ودارد. هرچند که سخن راندن از حقوق خانواده واهمیت حقوق خانواده، برکسی پوشیده نیست، اما در این باب، سخن بسیارگفته شده وقلم های بسیاری فرسوده گشته اند. در این مقال مختصر که درموسسه حقوقی و داوری بین‌المللی طلیعه عدالت  ومهرپارسیان، ازقلم نگارنده جاری شده است، سعی درتبیین اساس حقوق خانواده وجایگاه حقوق خانواده، دربین سایر رشته های حقوقی، شده است. این که حقوق خانواده چیست وافرادخانواده چه وظایفی در مقابل یکدیگر دارند، و یا اینکه عدم رعایت حقوق متقابل زوجین وفرزندان، چه ضمانت اجرایی دارد؟ همه درمختصر پیش رو، به اشتراک گذاشته شده است. گروه وکلای مهر، به روش وسیره حقوقدانان و وکلای عدلیه، درپویشی سترگ، اقدام به جمع آوری و دراختیارگذاردن مطالب مفید درباره حقوق خانواده، برای شما همراهان وعزیزان نموده است، باشد که مورد قبول شما قرار گیرد.

مفهوم حقوق خانواده

یکی از رشته های بسیار مهم وتاثیرگذار درسایر رشته های حقوقی، حقوق خانواده می‌باشد. حقوق خانواده، از ابتدایی ترین روابط بین افراد، به منظور ازدواج، اعم از نحوه آشنایی دختروپسر، خواستگاری و مسائل مرتبط با آن، نامزدی، بله بران، عقد نکاح، شرایط ضمن عقد نکاح، ازدواج موقت وشرایط ازدواج موقت، حقوق مالی زوجه درهنگام عقد نکاح، حقوق ووظایف زوجین نسبت به یکدیگر، درهنگام ازدواج، حقوق وتکلیف زوجین، پس ازفوت ویا طلاق، حقوق فرزندان به والدین ووظایف فرزندان نسبت به والدین، حقوق والدین نسبت به فرزندان ووظایف والدین درقبال فرزندان، مسائل مربوط به ارث، امور مربوط به حجر ورفع آن، تغییر جنسیت و مسائل مربوط به همجنس بازان ودگر باشان، فرزند خواندگی وقبول سرپرستی کودکان بی سرپرست، ازدواج ایرانیان بااتباع خارجی، ازدواج اتباع خارجی، باایرانیان خارج ازکشور، مرجع تصمیم‌گیری درباره اختلافات بین زوجین، صلح و سازشش در دعاوی خانوادگی، میانجیگری درمشکلات ودعاوی خانواده، داوری دردعوای خانواده، حق وتکلیف حضانت فرزندان، سلب حضانت، نفقه، مهریه ،جهیزیه و درمجموع همه مواردی که به زندگی خانوادگی مرتبط وقابل رسیدگی می‌باشد، مشمول حقوق خانواده می‌باشد. دانشمندان بسیاری در حقوق وفقه اسلامی، نظریات گوناگونی درباره حقوق خانواده ابراز نموده اند که تجلی آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قانون مدنی وقانون حمایت خانواده و سایر قوانینی که به حقوق خانواده مربوط می‌شود، قابل دیدن است.

منابع حقوق خانواده درایران

کشور جمهوری اسلامی ایران، براساس منابع فقهی، اقدام به تصویب وتدوین قوانین مرتبط باخانواده نموده است ورنگ فقهی وشرعی درتصویب قاونین وحقوق خانواده برسایر منابع، مشهود تراست. شرع مقدس اسلام، درباره خانواده به کامل ترین وجهی سخن رانده است وتمامی مسائل ومشکلات احتمالی، درآیات قرآن، سیره نبی مکرم اسلام ورهنمودهای پیشوایان وامامان معصوم، ثبت وضبط شده است. اما مطالبی نیز بعدها در جامعه جهانی حادث شد که تکلیف آنها نیز تاحد زیادی درمنابع معتبر فقهی مشخص ومبرهن بوده است. مسائلی ازقبیل، تغییرجنسیت ودگرباشان، امور مربوط به بیمه خانواده، آیین رسیدگی به اختلافات خانوادگی و…که با اجتهادعلما، منجر به تصویب قوانین مرتبط گردید.

ازدواج

تشکیل خانواده ازطریق ازدواج انجام می‌شود. ازدواج ممکن است دائم یا موقت باشد و درهردوصورت امکان تشکیل و به وجود آمدن خانواده وجود دارد. معمولا خانواده شامل  پدر مادر وفرزندان می‌شود ووجود خانواده بدون فرزند نیز، قابل تصوراست. فایده ازدواج دروهله اول به خود شخص باز می‌گردد، یعنی نفس ازدواج ممکن است باعث پیشگیری ازفساد درفرد شود. آرامش وآسایشی که دراثر ازدواج صحیح ومناسب، به دست می آید موجبات رضایت خاطر فرد رافراهم خواهد آورد. اما فایده اجتماعی ازدواج وتشکیل خانواده، تربیت فرزندانی درمحیط گرم وصمیمی خانواده است که براساس آن جامعه نیز به ثبات وآرامش می رسد. بی بند و باری وعدم رعایت نطم خانوادگی در ازدواج یا تربیت فرزندان وتوارث، موجب ازهم گسیختگی ارکان جامعه می‌شود. اهمیت ازدواج تا آنجاست که پیامبر اسلام فرمودندهرکس ازدواج نماید، نصف دین خو دراکامل نموده است. دردلایل عدم تمایل جوانان به ازدواج قلم فرسایی های بسیاری شده است وهیچ کدام تاکنون منتج به اثری نشده است. لذا به نظر می رسد بهترین راه برای تصمیم به ازدواج ایجاد شرایط فردی توسط خود شخص می‌باشد چراکه تغییر درونی ببه جهت مثبت، می‌تواند راهگشای تمایل به هدفمند شدن زندگی و درنهایت تصمیم به ایجاد زندگی منظم درغالب خانواده سالم خواهد بود.

ریاست خانواده

براساس حقوق خانواده درایران، ریاست رکن خانواده با مرد خانواده می‌باشد. با توجه به اینکه تامین هزینه‌های زندگی ونفقه زن وفرزندان، برعهده پدرخانواده میباشد، این امر کاملا منطقی به نظر می رسد که تعیین سیاستهای خانواده وتنظیم ویا به اصطلاح تصویب بودجه اداره خانواده دراختیار پدرخانواده قرارداده شود. کمااینکه به مانند همه مراجع تصمیم‌گیری  وقانونگذاری، پدرخانواده، مسلما بی نیاز ازمشاوره ونظرخواهی افراد خانواده نمی‌باشد واصل  دمکراسی دراظهارنظر درخانواده در اسلام، پذیرفته شده است. درهمه مراکز تصمیم‌گیری، در صورت بروز اختلاف، قطعا نظر یک نفر فصل الخطاب وقاطع می‌باشد که این موضوع درخانواده باپدرمی‌باشد.

تبعات وآثار ریاست مرد برخانواده

درعرف وقانون مدنی ریاست شوهر برخانواده پذیرفته شده و درعرف وقانون اجرایی می‌شود. اما این ریاست برخانواده، آثاروتبعاتی درپی دارد.

• حق استفاده زن از نام خانوادگی شوهر.
• تعیین اقامتگاه شوهر به عنوان اقامتگاه زن
• ولایت قهری پدر برفرزندان
• پرداخت هزینه‌های زندگی
• اختیار تعیین مسکن برای خانواده، مگر اینکه خلاف آن شرط شده باشد.
• الزامی بودن تمکین خاص وعام زن از شوهر
• منع زن ازشغلی که منافی حیثیت خانوادگی است

مدیر خانواده

اداره خانواده، نظارت بررفتار وتربیت فرزندان و در واقع اجرای سیاست های تدوین شده توسط پدر خانواده، بامادر و زن خانواده می‌باشد. رعایت این اصول درهرخانواده ای، مسلما باعث رشد وتعالی خانواده وگردش چرخ خانواده برمسیر وریل مورد نظر می‌باشد.نقش تربیتی، حمایتی وآموزشی مادر خانواده، برهیچ کسی پوشیده نیست واز مادر و زن خانواده، همواره به عنوان چراغ خانه یاد شده است. ارزش وکرامت زنان، تاحدی است که نبی مکرم اسلام، بردستان دخترشان حضرت فاطمه بوسه زدند ووی را مادر پدر نامیدند. خدماتی که توسط هریک از زن یا شوهر، درراستای اجرای تکالیف شخصی هرکدام درقبال خانواده می‌باشد، قابل قیمت گذاری و تعیین دستمزد نیستند.

موانع وآزادی های زن درخانواده

• حق استفاده اختصاصی ازاموال متعلق به خود واستفاده از درآمداختصاصی.
• حق برخورداری از نفقه، اعم از مسکن، پوشاک، هزینه‌های درمانی، هزینه‌های آرایشی و بهداشتی و سایر هزینه ها.
• مالکیت مهریه درمهریه عندالمطالبه به محض وقوع عقد.
• برخورداری از حق حبس تازمان وصول مهریه درمهریه های عندالمطالبه.
• حق دریافت دستمزد درکارهایی که درمنزل شوهر بدون قصد تبرع انجام می دهد.

حقوق وتکالیف زن وشوهر نسبت به یکدیگر

زوجین باعقد ازدواج وپذیرش زندگی مشترک، حقوق وتکالیفی را برای خودودیگری قبول وتعهد می نمایند از جمله این حقوق وتکالیف:

• مکلف بودن به حسن معاشرت

زوجین، مکلفند به بهترین وجه بایکدیگر معاشرت داشته و بارفتار مناسب در چارچوب اخلاق حسنه بایکدیگر، معاشرت نمایند. پرخاشگری، فحاشی، طعنه وکنایه ونقض حقوق یکدیگر، می‌تواند از موارد بدرفتاری وخلاف اخلاق محسوب شود. اگر مرد بابداخلاقی دائمی باهمسرش رفتارنمایداز موارد عسر وحرج زوجه و باعث ایجاد حق طلاق برای زن می‌شود. ناسازگاری  وبدرفتاری زن هم می‌تواند از موارد نشوز زن محسوب شود.

• همکاری بایکدیگر

زوجین حق عدم مساعدت وهمکاری بایکدیگرراندارندو درتامین سعادت ورفاه خانواده باید گام های اساسی بردارند. عرف همکاری این است که زوجین، ملزم به انجام وظایف متقابل بایکدیگر می باشند. لذا، هرنوع همکاری لازم جهت تشیید مبانی خانواده، به صورت رایگان و بدون توقع تلافی ازسوی دیگری، صورت می گیرد.

• الزام به وفاداری زوجین

برقراری ارتباط نامشروع و خارج ازمحیط خانواده وغیر همسر برای زوجین ممنوع است وهیچ توجیهی ندارد. هدف نهایی از ازدواج، رسیدن به آرامش است که بااین هدف حاصل می‌شود.

وظایف والدین نسبت به فرزندان

نگهداری فرزندان وتامین مایحتاج مادی ومعنوی آنها، هم حق وهم تکلیف زن وشوهر است. هیچ کدام از طرفین نمی‌توانند این تکلیف رااز خود سلب وساقط نمایند. حسن رفتار بافرزندان، تلاش جهت تامین محیطی امن وآرام برای فرزندان وسعی کامل درتعلیم وتربیت آنان، از وظایف والدین وحقوق فرزندان بروالدین می‌باشد.

تربیت فرزندان

دربعضی ازنظام های حقوقی وسیاسی سوسیالیستی، درگذشته، صلاحیت دولت و حاکمیت درتربیت فرزندان راازخانواده برتر می دانشتند. اما همین نظامها نیز اخیرا به نقش اساسی خانواده ومحبت والدین درتربیت ورشد جسمی وعقلی فرزندان صحه گذارده وشالوده واساس تربیت وتعلم فرزندان رانهاد خانواده می دانند. تحقیقات وسیع مطالعات خانواده، بیانگر نقش اساسی خانواده دررشد فرزندان قبل ازسن دو سالگی دارد ودولن هرچند با تجهیز پرورشگاهها وخدمات عمومی امکان رفع نیازهای مادی کودکان رادارد اما تحقیقات نشان می دهد که اینگونه فرزندان درمعرض آسیب های جدی تربیتی قراردارند. فرزندان طلاق، کودکان بی سرپرست وکودکان بی سرپرست، همواره درمعرض آسیب هایی هستند که شرایط بد زندگی بدون پدر ومادر ویایکی ازآنها، به ایشان تحمیل می نماید.

قانون حمایت خانواده

با توجه به مهم بودن رکن خانواده درتمامی نظامها، قواعد وقوانین خاصی برخانواده حاکم است. درایران علاوه برقانون مدنی که مفصل به مسائل ومطالب مرتبط باحقوق خانواده پرداخته است، قانون اساسی ایران نیز به موضوع خانواده پرداخته است. علاوه براین درطول سالیان تاسیس عدلیه، همواره قانون حمایت خانواده به روز رسانی گردید. آخرین قانون حمایت خانواده درسال 1391 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که نسبت به قوانین قبلی جامع تر ومترقی تر می نماید. قانون حمایت خانواده، تقریبا تکلیف حقوق زوجین ونحوه حل اختلافات خانوادگی را به صورت مشروح ومفصل بیان نموده است.

دادگاه خانواده

رسیدگی به دعاوی خانواده، نیاز به تجربه ورعایت ظرایف خاصی ازسوی قاضی دادگاه خانواده می‌باشد به همین دلیل، دادگاه‌های خانواده باصلاحیت مخصوص ورعایت شرایطی بیشتر ازسایر دادگاه‌ها، طبق قانون حمایت خانواده تشکیل شده و درشهرهایی که دادگاه خانواده تشکیل نشده است، دادگاه عمومی به نمایندگی ازدادگاه خانواده، رسیدگی وحکم صادر می نماید. براساس ماده 2 قانون جدید حمایت خانواده، این دادگاه از یک رییس دادگاه وقاضی مشاور زن تشکیل می‌شود.

رییس دادگاه خانواده وقاضی مشاور زن

قاضی مشاور زن در دادگاه خانواده، نقش مشورتی دارد و در دعاوی مربوط به دادگاه خانواده، قاضی صادر کننده دادنامه، مکلف به انعکاس نظر قاضی مشاور دررای دادگاه را دارد. واگر نظر قاضی دادگاه بانظر قاضی مشاور یکسان نبود، نظر رییس دادگاه صایب است. شرایط خاصی برای قاضی دادگاه خانواده، درنظر گرفته شده است. از جمله، متاهل بودن، حداقل 4 سال سابقه کارقضایی، از شرایط تصدی شعبه دادگاه خانواده می‌باشد.

چه مواردی قابل طرح در دادگاه خانواده هستند؟

دعاوی که درصلاحیت دادگاه خانواده قراردارند، عبارتند از: رسیدگی به دعاوی نامزدی ودادخواست مطالبه خسارات نامزدی، رسیدگی به دعاوی ازدواج دائم، ازدواج مجدد وازدواج موقت، اجازه ازدواج مجدد، رسیدگی به دعاوی شروط ضمن عقد ازدواج، رسیدگی به دعاوی استرداد جهیزیه یا مطالبه قیمت جهیزیه، مطالبه مهریه ووصول مهریه، رسیدگی به دعوای مطالبه نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت ونحله، رسیدگی به دعوای نشوز و الزام به تمکین زوجه، رسیدگی به دعاوی اصل طلاق، فسخ وانفساخ نکاح، بذل مدت در ازدواج موقت، وانقضا ازدواج موقت، رسیدگی به دعوای نفی نسب، اثبات نسب، رسیدگی به دعوای حضانت، سلب حضانت، درخواست ملاقات طفل، رسیدگی به دعوای اثبات رشد، اثبات حجر ورفع حجر، رسیدگی به دعوای ولایت قهری، دعوای قیمومیت، امور مربوط به ناظر اموال صغیر ومحجور، امین اموال صغیر ومحجور، وصیت، رسیدگی به دعوای مطالبه نفقه اقارب، رسیدگی به امورغایب مفقودالاثر، رسیدگی به درخواست فرزند خواندگی واهدای جنین، رسیدگی به درخواست صدور مجوز تغییر جنسیت وتمامی مواردی که به دعاوی خانواده مربوط می‌شود درصلاحیت دادگاه خانواده قراردارند.

برای طرح دعاوی خانواده کدام دادگاه صالح است

امکان طرح پرونده‌های خانواده توسط زوجه، درمحل سکونت خود، مهیاست اما اگر خواسته زوجه، مطالبه مهریه‌ای باشد که مال منقول است، درصلاحیت دادگاه محل وقوع ملک است. این روش برخلاف عرف وقانون متداول وجهت حمایت از زنان وضع شده است.

اگر یکی از زن یاشوهر ساکن ومقیم خارج ازکشور باشد، دادگاه محل اقامت طرف مقابل که درایران ساکن است، صالح به رسیدگی می‌باشدواگر هردو مقیم خارج باشند ویکی ازآنها درایران محل سکونت موقت دارد، همین دادگاه محل سکونت موقت صالح به رسیدگی است. واگر هردو  درایران محل سکونت موقت داشته باشند محل سکونت موقت زوجه ملاک صلاحیت می‌باشد. واما اگر هیچ یک از زوجین درایران سکونت نداشته باشند واقامت موقت هم نداشته باشند، دادگاه خانواده تهران صالح به رسیدگی می‌باشد.

دعاوی خانواده ایرانیان مقیم خارج ازکشور

امکان طرح دعوای خانواده درکشور محل زندگی ایرانیان درخارج ازکشور وجود دارد و به شرط رابطه متقابل ورعایت قوانین ومقررات و همچنین به شرط عدم مخالفت باقوانین مملکتی، امکان اجرای حکم دادگاه خارجی، وجود داردو علاوه براین زوجین می‌توانند بامراجعه به سفارت جمهوری اسلامی ایران درکشور محل سکونت خود، نسبت به اعطا وکالت به وکیل پایه یک دادگستری، وانجام پرونده‌های خانواده در دادگاه‌های ایران، اقدام فرمایند.

داوری در دعاوی خانواده

طبق قانون جدید حمایت خانواده، ارجاع به داوری ازپرونده‌های طلاق توافقی حذف ده وزوجین فقط به مراکز مشاوره خانواده، معرفی می شوند که پس ازاخذ نظر مشاوره ای این مراکز، دادگاه اقدام به تصمیم‌گیری خواهدنمود. اما شرط ارجاع به داوری و الزام زوجین به معرفی داور واجد شرایط ازبین اقوام وآشنایان، تا حد زیادی مغفول مانده است. با توجه به تراکم دادگاه‌ها وکمبود وقت، امکان اجاره کردن داوری که بعضا فاقد صلاحیت است و دربعضی مواقع نیز معرفی داور صوری باپرداخت مبلغ ناچیزی ، انجام می‌شود ودادگاه هم وارد ماهیت و موضوع نمی‌شود. اما باید توجه داشت که نهاد داوری در اختلافات خانوادگی، منشا قرآنی دارد ودستور واضح قرآن، ارجاع اختلافات زناشویی به داوری می‌باشد وطبق قانون، داوران معرفی شده توسط زوجین، لازم است حداقل دوجلسه با طرفین، جهت ایجاد صلح و سازشش، داشته باشند وپس ازآن نظر مکتوب ومستدل خود را به دادگاه ارائه نمایند. هرچند دادگاه خانواده الزامی درپیروی ازنظر داوران ندارد، ولی اخذ نظر داوران، کاملا ضروری است. هنگام توافقات خواستگاری ونامزدی نیز، طرفین می‌توانند رفع اختلافات احتمالی درآینده را نیز با تعیین داور مرضی الطرفین، پیش بینی نمایند.

موسسه حقوقی و داوری بین‌المللی طلیعه عدالت ومهرپارسیان، امکان ارائه مشاوره حقوقی خانواده، تعیین داور در اختلافات خانواده، نظارت بر توافقات قبل از ازدواج، وهرگونه اطلاعات وخدمات حقوقی خانواده به شما عزیزان را دارد. مدیریت موسسه حقوقی مهرپارسیان وسرپرست گروه وکلای مهر، باسابقه مستمر قضایی ووکالت در دعاوی خانواده، امکان پاسخگویی ومشاوره آنلاین باشما عزیزان ازطریق صفحه اصلی سایت را دارد.